Киевтегі режиссер Сергей Маслобойщиков жұртқа жаңа туындысы - 2014 жылы қыстың аяғында Украина астанасында болған оқиғаларға арналған «Майдан. Украина уәжі» деректі фильмін ұсынды.
Театр қойылымдарымен, кино саласындағы сәтті жобаларымен танылған Сергей Маслобойщиков 10 жыл бұрын «қызғылт сары революция» туралы «Майдан адамдары» атты деректі фильм түсірген. Тәуелсіздік алаңында талай күнін өткізген режиссер Маслобойщиковтің оқиға орнынан түсірілген жаңа лентасы екінші Майдан белсенділерінен алынған сұхбаттарға негізделген. Ол «Бұл еңбек тым кеш – дағдарыс реттелгеннен бір жарым жылдан кейін шыққан жоқ па? Қазір Украина қоғамы 2004 және 2014 жылы Киев орталығында болған оқиғаларды қалай бағалайды?» деген сұрақтарға жауап берді.
– Бұл фильмді түсірмей қоюға дәтім шыдамады. Майданның тікелей өзінен түсірілген лентаны былтырғы жылдың аяғында монтаждап қойғанмын. Бұл тақырыпты жарнамаға айналдырғым келмегендіктен, көрсетілім басталар уақытты асықпай күттім. Мен үшін «Украина уәжі» - революцияның төменнен басталғанын көрсететін маңызды фильм. Бір жағынан, бұл фильмді Майданды «әлдекімдер жоғарыдан ұйымдастырды, алаңға өңшең қуыршақтар жиналды» деген айыптауларға жауап ретінде түсірдім. Шын мәнінде, Майдан идеологиялық қозғалыс ретінде емес, алаңға шыққан әр адамның жеке ісі ретінде ұйымдастырылғаны, Майдан - бұқара халықтың бастамасы екені менің кейіпкерлерімнің жүзінен, шынайы жауаптарынан көрінеді.
Фильм трейлері (2015):
– Әуелі Майданға қатысып, кейін, яғни алаңда бәрі тынышталып, Украинадағы қайғылы оқиғалар өзге бағытқа ауысқан кезде оның тарихын тағы бір мәрте ой елегінен өткіздіңіз. Майданның тәжірибесі мен нәтижелерін қалай бағалайсыз? Майдан діттеген мақсатына жетті ме?
– Кез келген қоғамдық қозғалыстың көптеген ағымдары болады әрі көп векторлы болып келеді. Меніңше, тұтастай алғанда, еліміз дұрыс жолмен жүріп келеді. Бұл жолда кездесетін жайсыз процестер біртіндеп жоғалады немесе реттеледі. Әп-сәтте нәтижеге жеттік деп айтуға болмайды. Бірақ бұл - бәрібір даму процесі. Меніңше, Украина дұрыс, Майдан көздеген жолды таңдаған сияқты. Майданның ең басты қорытындысы - азаматтар ешбір нұсқаусыз, биліктің рұқсатынсыз, өздігінен бастама көтере алады деген қоғамдық түсінік қалыптасты. Майдан бұл сұраққа кесімді жауабын берді.
– Сіздің жаңа фильміңіз «Украина уәжі» деп аталады. Фильмді неліктен бұлай атадыңыз, украиналық дәлел-айғақтар жүйесі неге негізделген?
– Әркімнің өз уәжі, аргументі бар. Осы әр адамның талабы жиналып біртұтас, ортақ қозғалысқа ұласты. Бұл жүйедегі негізгі аргумент – қоғамның міндеттерін өз бетінше шешуге ұмтылысы, шынайы интенциясы.
– Ресейдің Украинаға қарсы агрессиясына Майдандағы оқиғалар түрткі болғаны қазір түсінікті болды. Сіздің Майдан кезінде түсірген фильміңізде оқиға бұлай өрбіп кетуі мүмкін деген әлдебір болжамдар бар ма? Әлде бұл қауіп бастапқыда мүлде байқалмай ма?
– Сөз жоқ, фильмде ондай қауіп, әлдебір қорқыныш бар. Шынын айтқанда, сұхбаттарымның көбін Майдан «процесі» әлі аяқталмаған кезде жаздым. Фильмде ондай қорқыныш сезіледі, әлдебір күштердің араласуы мүмкін деген қауіп бар. Бірақ сонымен бірге, оптимизм де, күрестің соңына жетуге деген тілек те бар.
– Фильм кейіпкерлерінің кейінгі тағдырынан хабарыңыз бар ма? Қазір ол адамдар қайда?
– Көбінен хабарым жоқ. Кейіпкерлерімнің бірі қазір армияда, еріктілер батальонында соғысып жүргенін, бірнеше рет жараланғанын білемін. Ал Донбастан келген бір адам елдің шығысында соғыс қызған тұста үйіне оралып, сол жақта қалды. Фильмге түскен тағы бір астаналық интеллектуал жігіт қазір де Киевтегі қоғамдық атмосфераны қалыптастырып отырған адамдардың қатарында жүр.
– 10 жыл бұрын Сіз «бірінші Майдан» - 2004 жылғы «қызғылт сары революция» жайлы деректі фильм түсірдіңіз.Тәуелсіздік алаңында түсірген бұл фильміңіз кәсіби тұрғыдан алғанда, жартылай болсын өткенді қайталау болып шыққан жоқ па? 2004 жылғы Майданның 2014 жылғы Майданнан қандай өзгешелігі бар?
– Мен қайталау демес едім. Меніңше, бұл жерге «қайталау» деген сөзді қолдану дұрыс емес. Бұл қайталау емес, әр адамның ел өміріндегі өз рөлін мүлде жаңа сапада, жаңа деңгейде түсінуі, ел тағдыры бәрібір әр адамға байланысты екенін ұғынуы дер едім. Әрине, халық мұны 2004 жылы да түсінген. Оның үстіне, егер 2004 жылы Майдан сәтсіздікке ұшыраса, бұл сәтсіздік тұтас бір ұрпақтың жігерін жасытар еді. Жастардың сағы сынбағандықтан да 10 жылда адамдар күш жинады, өзіне деген сенімі нығайды, ең бастысы - еркіндікті сезінді. Осы 10 жыл ішінде Ресейде, Мәскеуде талай болып, орыс қоғамы еркіндік сезімінен қалай айырылып бара жатқанын байқадым.
Әуелі маған ол күлкілі көрініп, тіпті кейбір достарымды мұқатқан кездерім болған. Бірақ «екінші Майданнан» кейін Ресейде еркіндіктен айырылу тіпті аянышты сипат алды. Мысалы, көптеген адамдармен достығымыз бұзылды, өзім ақылды, зиялы, түсінігі бар адам деп санаған талай достарым аяқ астынан жауығып шыға келді. Олармен «қауіпті» тақырыптарға сөйлесу мүмкін болмай қалды.
"Майдандағы адамдар. Nevseremos!" фильмі (2005):
– Бірінші фильммен салыстырғанда, екінші лентаңызды түсірудің ерекшеліктері болды ба?
– Біріншіден, мен документалист емеспін. Деректі киноны әдетте әлдебір қоғамдық катаклизмдер болған кезде, ара-тұра ғана түсіремін. Мен - ойын киносы жанры әрі театр режиссерімін. Деректі фильмдерді «түсіруге мүмкіндігім жете ме?» деп ойланып жатпай, түсіруге кірісіп кеттім. Бір жақсысы, фильмдерімді ешбір қаржыландырусыз, көмек-қолдаусыз, өз күшіммен түсіруге қазіргі заман техникасы мүмкіндік берді. Соңғы Майдан кадрлары қилы форматта, HD камерасынан бастап ұялы телефонға дейін ала-құла техникамен түсірілді. Меніңше, мұндай иррационал ала-құлалық кәсіби тұрғыдан тіпті қызық болып шыққан сияқты.
– Жұртқа фильмді тым кеш ұсынып отырған жоқсыз ба? Украина қоғамын Майдан тақырыбы әлі қызықтырады деп ойлайсыз ба? Мүмкін, Майданның негізгі нәтижелері мен сабақтары қорытылып, қазір Украинаны мүлде өзге тақырыптар алаңдататын шығар?
– Мыңдаған адамның өмірінің бір бөлшегіне айналған бұл тақырып ешқашан ескірмейді. Майдан тақырыбына [қоғам] әлі талай оралады. Майдан кезінде мыңдаған адам кадрға түсті. Бірақ олардың ешқайсысы қайталау болып саналмайды. Тіпті бір кейіпкердің өзі түрлі автордың фильмінде әр қырынан көрінері анық. Қазір қоғам өзге мәселелермен айналысып жатқаны рас, бірақ Майдан тақырыбы ешқашан маңызын жоғалтпайды.
- Қазір жаңа жобамен жұмыс істеп жатырсыз ба? Тағы саяси кино түсіресіз бе?
– Қазір толық метражды көркем фильмнің сценарийін жазуға дайындалып жүрмін. Бұл - саяси тақырып емес. Бірақ сценарийде саяси оқиғалардың әлдебір жаңғырығын болады деп ойлаймын. Ал негізі ол фильм адамның тағдыры, оның өмірден өз орнын іздеуі туралы болмақ.
–Елдегі қоғамдық-саяси оқиғаларды украиналық суреткерлер қалай қорытындылап жатыр?
– Мұны арнайы бақылап отырған жоқпын, бірақ рефлексия (қорыту) деңгейі әр қилы екенін айтқым келеді. Біреулер маңызды тақырыптарды өз пайдасына жаратқысы келеді, енді біреулер барынша байыппен, ақ ниетімен көрсетуге тырысады. Ең бастысы, суреткерлер бұл қоғамдық-саяси тақырыпты мейнстримге (басты тақырыпқа) айналдырған жоқ. Өз басым, ондай құбылыстан қорқамын. Өйткені өнерде әлдебір саяси оқиғаға байланысты мейнстрим басталса, өнер бірден идеологияға айналып шыға келеді. Ал мен өмір бойы идеологиядан аулақ жүруге тырысқан адаммын.
– Соңғы бір жарым жылда болған оқиғалар сізді өзгертті ме?
– Сөз жоқ, өзгертті. Ішкі дүнием өзгерген сияқты, өмірге, адамдарға, қоғамға деген көзқарасым өзгерді. Ең әуелі, жақындарыма деген қарым-қатынасым өзгерді. Соңғы кезде жалпылама мәселелерден бойымды аулақ салып, адам феномені туралы көп ойлайтын болдым. Сірә, жас келгендікі де болар. Бірақ бір жағынан, біз сияқты жастық шағы совет заманында өткен адамдар өмірге деген бейқамдыққа, әлеуметтік қамсыздыққа, ең бастысы жауапсыздықа үйреніп қалғанбыз. Меніңше, Украина тәуелсіздік алған 20 жылдан аса уақыт ішінде халық біршама есейіп, проблемаларды өзінен басқа ешкім шешіп бермейтінін түсінген сияқты. Бұл процесс баяу әрі қиындықпен болса да жүріп жатыр...
– Майдан және одан кейінгі оқиғалар Украинаны советтік өмір салтына, Ресеймен арада ғасырлар бойы қалыптасқан қатынастарға қайта оралудан сақтайды деп ойлайсыз ба? Өткенге қайта оралу мүмкін бе?
Ал іс жүзінде еркіндікті көздің қарашығындай сақтап, күн сайын қорғау қажет екен. Меніңше қазір жұрт бұл процесті тоқтатуға болмайтынын, еркіндік бір күнде, бір сәтте орнай қалмайтынын, оны мұқият қорғап, сақтау керек екенін түсінген сияқты.
– Соны мен де ойлаймын. Бірақ үзілді-кесілді тағы айта алмайсың. Кезінде баррикаданың ар жағында тұрған қатыгез адамдар ешқайда кеткен жоқ, Украинада қалды. Украина есею, инициация кезеңінен өтті деп үміттенемін. Украиналықтар есею процесін тоқтатуға болмайтынын түсінген шығар деймін. 2004 жылғы Майданнан кейін жіберген ең үлкен қателігіміз – ол кезде қоғам Майдан бүкіл проблеманы автоматты түрде шешті деп тынышталды. Ал іс жүзінде еркіндікті көздің қарашығындай сақтап, күн сайын қорғау қажет екен. Меніңше қазір жұрт бұл процесті тоқтатуға болмайтынын, еркіндік бір күнде, бір сәтте орнай қалмайтынын, оны мұқият қорғап, сақтау керек екенін түсінген сияқты.
– Бұл тұрғыдан алғанда, Майданның метафизикалық түсінігі қалай жалғасады деп ойлайсыз?
– Қоғамда саналы адамдардың қатысуымен қарқынды процестер жүріп жатыр. Халық санасының өзгергені тіпті ұсақ-түйек дүниелерден байқалады. Мысалы, бұрын Киев орыс тілді қала болатын, ал қазір украин тілді қалаға айналып барады. Жастардың көбі украин тілінде сөйлейді, ақылды, саналы жастар көп. Шынымды айтсам, оларды көріп қуанамын. Еліміз тап болған мына қиын жағдайдан олар абыроймен шықса екен деп тілеймін, - дейді украиналық кинорежиссер Сергей Маслобойщиков Азаттықтың Орыс қызметіне берген сұхбатында.
