Қазақстандық «КТК» телеарнасының Астана қаласындағы тілшісі Нұржан Сабырұлы осы аптаның сейсенбісі ерекше есінде қалған күн болғандығын айтады.
- Кез келген жиындардың орыс тілінде өтетіндігіне етіміз әбден үйреніп кеткен. Қазақша амандасып, одан арғысы орыс тілде жалғасады, бұл жолы да дәл солай болады деген оймен отырғанбыз, бірақ бұл жолғы отырыс мүлдем өзгеше өтті, - деп еске алады Нұржан.
Дегенмен, премьер-министр Кәрім Мәсімовтың үкімет отырысын бастан-аяқ қазақ тілінде өткізетіндігіне журналистерден өзгелері дайын болған сияқты. Өйткені, сол күні отырысқа қатысқан министрлердің барлығы дерлік өз баяндамаларын қазақ тілінде оқыған.
Алайда, бұл сырттан бақылап отырған бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері арасында түсініспеушілік тудырды, дейді Нұржан Сабырұлы.
- Журналистер отырған жерде Мәсімовтың 5 минуттан артық мемлекеттік тілде сөйлеп бара жатқанын орыстілді басылым журналистері жақсы қабылдаған жоқ. Айта кету керек, әдетте үкімет отырысы өтіп жатқанда журналистер отыратын залда өлі тыныштық болады. Ал, сол күні бірқатар әріптестеріміз, премьердің сөзін тыңдамай, орындарынан тұрып, өзара гу-гу әңгімеге кірісіп кетті. Содан кейін тілшілердің бірі дауыс көтеріп, тыныштыққа шақыруға мәжбүр болды, - дейді журналист.
Дәл сол күні Нұржанмен бірге үкімет отырысын бақылаған «КазТАГ» агенттігінің тілшісі Дина Ермағанбетова үкіметтің қазақша сөйлеуіне соңғы кездері парламент депутаттары тарапынан мемлекеттік тілдің қолданысына қатысты сындардың жиі айтылып жатқаны себеп болды дегенді айтады. Дегенмен, орыс тілінде ақпарат беретін Дина үшін үкімет отырыстарының мемлекеттік тілде жүргізілуі қуанарлық жайт емес көрінеді.
- Әрине, бұл менің жұмысыма кері әсер етпек. Өйткені мен ақпарат таратушымын, сондықтан, маған отырыстың барысында кімнің не айтқанын бақылап отырып, дереу ақпараттарды жөнелтіп отыру керек. Мен қазақ болсам да қазақ тілін жетік меңгермегенмін, сол себепті қазақ тілінде жүргізілген жиындарды маған қосымша уақыт жұмсап аударып отыруға тура келеді. Ол дегеніңіз менің ақпаратымның жеделдігіне кері әсер ететіні сөзсіз, - дейді Дина Ермағанбетова.
Осы уақиғадан кейін, орыс тілді журналистер алдағы уақытта үкіметтің баспасөз орталығы ілеспе аударма жүйесін енгізеді деген пікір білдіріп отыр. Мұндай жүйелер қазір парламенттің қос палатасында бар.
Ал парламент мәжілісінің депутаты Уәлихан Қалижан премьер-министрдің бұл қадамын орнынан қозғалған сеңмен теңеп отыр. Сондай-ақ, ол бұл қадамға Қазақстандағы кез келген азамат түсіністікпен қарауы керек деп есептейді.
- Үкімет отырысы мемлекеттік тілде өткені осы екен, артынан-ақ орыстілді басылымдарда «Қазақстанда ресми тілдің жағдайы мүшкіл» - деп байбалам сала бастады. Бұл дегеніңіз орынсыз. Өйткені, біз Қазақстанда ұлтаралық қатынастарды сақтай отырып, Конституцияның аясында жұмыс істеп келеміз. Ал жеке өзімнің пікірім, егер осылай бара берсе, ұлттық құрамымыздың өсуіне байланысты, тілдің қолдану аясының кеңеюіне байланысты болашақта Конституцияның 7-бабына өзгеріс енгізілуі де мүмкін.
Айта кету керек, Қазақстан 2010 жылдан бастап толықтай мемлекеттік тілде іс жүргізуге көшпек. Алайда, сарапшы мамандар мемлекеттің ісін толықтай қазақтілді етудің ауылы әлі алыс дегенді айтады.
Мәселен, саясаттанушы Дос Көшімнің пайымдауынша, тәуелсіздік алғанына 19 жылға кеткен Қазақстан үшін мемлекеттік тілде үкімет отырысының алғаш рет өткізілуі атойлап, той жасайтындай уақиға емес. Алайда, қазіргі таңда осының өзіне қуануға тура келіп отыр, бірақ үкіметбасының алда да барлық отырыстар мемлекеттік тілде жүргізіледі дегеніне аса сеніп отырған жоқ ол.
- Талай министрлер мен билік басында отырған азаматтардың осылай жасаймыз дегенін естігенбіз. Ұмытпасам, Ертісбаев болуы керек, «бір жылдың ішінде қазақ тілін үйреніп аламын» деп кеуде соққан, үйренбей-ақ кетті. Сондықтан, саясаткерлердің сөзіне көп сене берудің қажеті жоқ, - дейді Дос Көшім.
Ал Кәрім Мәсімов сөзінде тұрып, алда биліктегілердің бәрі қазақша сөйлей бастаса, онда әрине, Қазақстан президенті де қос тілді қосамжарлап сөйлеуін қояр еді дейді сұхбаттасымыз.
- Кез келген жиындардың орыс тілінде өтетіндігіне етіміз әбден үйреніп кеткен. Қазақша амандасып, одан арғысы орыс тілде жалғасады, бұл жолы да дәл солай болады деген оймен отырғанбыз, бірақ бұл жолғы отырыс мүлдем өзгеше өтті, - деп еске алады Нұржан.
Дегенмен, премьер-министр Кәрім Мәсімовтың үкімет отырысын бастан-аяқ қазақ тілінде өткізетіндігіне журналистерден өзгелері дайын болған сияқты. Өйткені, сол күні отырысқа қатысқан министрлердің барлығы дерлік өз баяндамаларын қазақ тілінде оқыған.
Алайда, бұл сырттан бақылап отырған бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері арасында түсініспеушілік тудырды, дейді Нұржан Сабырұлы.
- Журналистер отырған жерде Мәсімовтың 5 минуттан артық мемлекеттік тілде сөйлеп бара жатқанын орыстілді басылым журналистері жақсы қабылдаған жоқ. Айта кету керек, әдетте үкімет отырысы өтіп жатқанда журналистер отыратын залда өлі тыныштық болады. Ал, сол күні бірқатар әріптестеріміз, премьердің сөзін тыңдамай, орындарынан тұрып, өзара гу-гу әңгімеге кірісіп кетті. Содан кейін тілшілердің бірі дауыс көтеріп, тыныштыққа шақыруға мәжбүр болды, - дейді журналист.
Дәл сол күні Нұржанмен бірге үкімет отырысын бақылаған «КазТАГ» агенттігінің тілшісі Дина Ермағанбетова үкіметтің қазақша сөйлеуіне соңғы кездері парламент депутаттары тарапынан мемлекеттік тілдің қолданысына қатысты сындардың жиі айтылып жатқаны себеп болды дегенді айтады. Дегенмен, орыс тілінде ақпарат беретін Дина үшін үкімет отырыстарының мемлекеттік тілде жүргізілуі қуанарлық жайт емес көрінеді.
- Әрине, бұл менің жұмысыма кері әсер етпек. Өйткені мен ақпарат таратушымын, сондықтан, маған отырыстың барысында кімнің не айтқанын бақылап отырып, дереу ақпараттарды жөнелтіп отыру керек. Мен қазақ болсам да қазақ тілін жетік меңгермегенмін, сол себепті қазақ тілінде жүргізілген жиындарды маған қосымша уақыт жұмсап аударып отыруға тура келеді. Ол дегеніңіз менің ақпаратымның жеделдігіне кері әсер ететіні сөзсіз, - дейді Дина Ермағанбетова.
Осы уақиғадан кейін, орыс тілді журналистер алдағы уақытта үкіметтің баспасөз орталығы ілеспе аударма жүйесін енгізеді деген пікір білдіріп отыр. Мұндай жүйелер қазір парламенттің қос палатасында бар.
Ал парламент мәжілісінің депутаты Уәлихан Қалижан премьер-министрдің бұл қадамын орнынан қозғалған сеңмен теңеп отыр. Сондай-ақ, ол бұл қадамға Қазақстандағы кез келген азамат түсіністікпен қарауы керек деп есептейді.
- Үкімет отырысы мемлекеттік тілде өткені осы екен, артынан-ақ орыстілді басылымдарда «Қазақстанда ресми тілдің жағдайы мүшкіл» - деп байбалам сала бастады. Бұл дегеніңіз орынсыз. Өйткені, біз Қазақстанда ұлтаралық қатынастарды сақтай отырып, Конституцияның аясында жұмыс істеп келеміз. Ал жеке өзімнің пікірім, егер осылай бара берсе, ұлттық құрамымыздың өсуіне байланысты, тілдің қолдану аясының кеңеюіне байланысты болашақта Конституцияның 7-бабына өзгеріс енгізілуі де мүмкін.
(1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл - қазақ тiлi.
2. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады.
3. Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн үйрену мен дамыту үшiн жағдай туғызуға қамқорлық жасайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 7-ші бабы).
Айта кету керек, Қазақстан 2010 жылдан бастап толықтай мемлекеттік тілде іс жүргізуге көшпек. Алайда, сарапшы мамандар мемлекеттің ісін толықтай қазақтілді етудің ауылы әлі алыс дегенді айтады.
Мәселен, саясаттанушы Дос Көшімнің пайымдауынша, тәуелсіздік алғанына 19 жылға кеткен Қазақстан үшін мемлекеттік тілде үкімет отырысының алғаш рет өткізілуі атойлап, той жасайтындай уақиға емес. Алайда, қазіргі таңда осының өзіне қуануға тура келіп отыр, бірақ үкіметбасының алда да барлық отырыстар мемлекеттік тілде жүргізіледі дегеніне аса сеніп отырған жоқ ол.
- Талай министрлер мен билік басында отырған азаматтардың осылай жасаймыз дегенін естігенбіз. Ұмытпасам, Ертісбаев болуы керек, «бір жылдың ішінде қазақ тілін үйреніп аламын» деп кеуде соққан, үйренбей-ақ кетті. Сондықтан, саясаткерлердің сөзіне көп сене берудің қажеті жоқ, - дейді Дос Көшім.
Ал Кәрім Мәсімов сөзінде тұрып, алда биліктегілердің бәрі қазақша сөйлей бастаса, онда әрине, Қазақстан президенті де қос тілді қосамжарлап сөйлеуін қояр еді дейді сұхбаттасымыз.
