СУ САҒАТ САЙЫН КӨБЕЙДІ
Қызылағаш ауылы апаттан енді ғана есін жия бастады. Науырыздың 12 түнде болған қайғылы оқиғаның себеп-салдары әлі зерттеліп жатыр. Әйткенмен, бұл апаттың алдын алуға мүмкіндік болған ба еді? Қызылағаш су қоймасы жұмысшыларының сөзіне қарағанда, апат болар қарсаңда соңғы үш күн бойы толассыз жауған қар аралас жаңбыр бөгетке құйылатын су мөлшерін күрт көбейтіп жіберген.
Ал апат болардан 7-8 сағаттай бұрын бөгеттің қожайыны Қуаныш Бекеев қасына бірнеше адам ертіп, бөгеттегі жағдайды өз көзімен көріп қайтыпты. Жұмысшылар қожайын бөгеттегі судан қауіптің жоқ екендігі туралы «Қызылағаш» ауылдық су пайдаланушылар
– Наурыздың 11-күні Мұхит Жүнісов «су қоймасына бармайтын болдық, ол жаққа үлкен бастықтың өзі кетті» деп хабарлады. Сағаттың 4 кезінде бастық ауылға оралды, сол кезде одан Мұхит қоймадағы судың мөлшерін сұрап еді, ол «барлығы дұрыс, су тасымайды» деп жауап қатты, – деді Азаттық тілшісіне Қызылағаш су қоймасының жұмысшысы Әділғазы Дүтбаев.
Жұмысшылар Қызылағаш су бөгеті наурыздың біріне дейін тек күзетшінің бақылауында болғандығын айтады. Оған дейін судың мөлшерін ешкім тексермеген. Тек наурыздың бірі күні қоймадағы судың мөлшері тез көбейіп бара жатқанын естіген «Қызылағаш» ауылдық су
Сол күні жұмысшылар қол күшімен көтерлетін тоспаның аузын бар болғаны 10 сантиметрге ғана аша алған. Бірақ, бұл судың азаюына әсер етпеді дейді жұмысшылар. Сөйтіп олар екі ауысым бойынша бөгеттегі суды бақылауда ұстайды. Өте көп мөлшерде келіп жатқан суды бірде жер асты құбырлары арқылы, бірде Қызылағаш өзені арқылы жіберіп отырады. Алайда, жұмысшылардың айтуынша, бөгеттегі су азаюдың орнына, керісінше көбейе түскен. Наурыздың 10 күні Мұхит Жүнісов тағы да су бөгетінің басына келіп, тоспаны көтеріп ашуға өзімен бірге төрт жұмысшыны ертіп барған.
– 10 наурыз күні бес адам болып су қоймасының басына бардық. Сол жерде тұратын күзетшімен бірге қойманың шлюздарын кешке дейін шамамен 18 сантиметрге көтердік, – дейді Қызылағаш су бөгетінде жұмыс істегендердің бірі Шәмші Әзіретқали.
«ҚОЖАЙЫН ЕСКЕРТУДІ ЕЛЕМЕДІ»
Ал өз аты-жөнін атамауды және бейнекамераға жүзін көрсетпеуді сұраған осы ауылдың басқа тұрғыны болса, бөгеттегі судың мөлшері сағат санап көтеріліп жатқандықтан оның арты апатқа ұрындыруы мүмкін екендігі бір жарым тәулік бұрын белгілі болған дейді.
– 10 наурыз күні түнде ондағы судың мөлшері 30 миллион текше метрге жетті. Ал келесі күні түс қайта ма немесе кешке ме, қазір нақты уақытын айта алмаймын, судың мөлшері 40 миллион текше метрден асты. Яғни, 15-16 сағаттың ішінде Қызылағаш су қоймасына 15-16
Сонымен қатар, ол соңғы бірнеше жылда төтенше жағдайлар жөніндегі министрліктің облыстық басқармасының тарапынан Қызылағаш су қоймасына қатысты көптеген ескертулер жасалғанын айтты. Су тоспаларын адам қолының күшімен емес, электрдің қуатымен көтеретін арнайы қондырғы орнатылсын деген бұйрық та болған. Алайда, су қоймасының қожайындары бұл ескертулерге қатысты нақты ешқандай әрекет жасамаған.
– Бөгеттің аузында үш су тоспасы бар. Соның біреуі мүлдем жұмыс істемейді. Ал бір тоспаның қақпағын бір сантиметрге көтеру үшін екі адам қолмен оның құлағын 70 рет айналдыруы керек. Ал екі тоспаны да барынша ашу үшін 50-ден астам адам тоқтаусыз күні бойы жұмыс істеу қажет, – дейді өз аты-жөнін атамауды жөн көрген ауыл тұрғыны.
БӨГЕТТІҢ БҰЗЫЛУЫ
Қызылағаш су қоймасының жұмысшысы Шәмші Әзіретқали наурыздың 11-күні болған жағдайды жұмысшылар былайша суреттейді.
– Азанда маған Мұхит звондап, су қоймасының төменгі жағында орнатылған тоспаларға баруымызды тапсырды. Біз сол жерге барып,
Ал жұмысшы Әділғазы Дүтбаевтың айтуынша, су бөгетті әр жерден тесіп аға бастағанда су қоймасының басында оның қожайыны Қуаныш Бекеев те болған.
– Сағат 10 мен 11-дің арасында су қоймасына бардық. Екі жігіттің қашып келе жатқанын көрдім, олар бізге тоғанды су тесіп кетті деп айтты. Артымыздан Қуаныш Бекеев те келді, тесілген тоғанға біраз қарап тұрды да кетіп қалды, – деді Әділғазы Дүтбаев.
Жұмысшылардың айтуынша, бөгет наурыздың 11-күні кешкі сағат он жарымда тесілген. Ал екі жарым сағаттан соң су бөгетті
Осы айтылған жайттарға байланысты су бөгетінің қожайыны Қуаныш Бекеев басқаратын «Шынар» кәсіпорнының Талдықорғандағы кеңсесіне хабарласқанымызбен, ол жақтан қандайда бір жауап ала алмадық.
АҒАЙЫНДЫЛАРҒА ТАҒЫЛҒАН АЙЫП
Ал Қуаныш Бекеев пен Қызылағаш ауылдық су пайдаланушылар кооперативінің атқарушы директоры Мұхит Жүнісовке апаттан соң Қазақстан Қылмыстық кодексінің 328-бабы бойынша «Өкiлеттiктердi терiс пайдаланған» деген айып тағылып, олар қамауға алынды.
Ағайынды Жүнісовтердің әпкесі Жанат Рахметолдиева, болған апатқа өз бауырларының кінәсі жоқ деп есептейді.
– Қазақстандық ақпарат құралдарының көбісі бізді ел-жұртқа қарабет етіп көрсетуге тырысты. Ауыл әкімі туған-туыстарын екі күн бұрын көшіріп кеткен деген секілді шындыққа жанаспайтын әңгіме таратты. Апат болатын күні түнгі сағат 11-де Мұхит маған хабарласып, тоғанның тесілгенін айтты. Және ауылдың тұрғындарына хабар беруімді сұрады. Бізді елмен бірге биік төбеге қашқанымызды бүкіл Қызылағаштың адамдары көрді, – дейді Жанат Рахметтолдиева.
Сол күні ауыл әкімінің тапсырмасымен мектеп басшылығы оқушылардың сабағын тоқтатып, үйлеріне қайтарған.
– Су тасқыны болуы мүмкін екені алдын ала ескертілді. Бірақ, тоған тесіліп, ауылды су басып қалуы мүмкін деген сөздер 15 жылдан бері айтылып келе жатыр. Мұндай суық хабарға ауыл тұрғындарының құлағы үйреніп алған. Сөйтіп, көбісі қауіптің бар екенін естісе де, малын қимай, үйін қимай қалып қойды, – дейді Жанат Рахметтолдиева.
«БҰҒАН КІНӘЛІ ТАБИҒАТ ЕМЕС»
Ауылдың кейбір тұрғындары бөгетті бұзып, жолындағының барлығын жайпап келе жатқан апат қаупін өте кеш естігендіктен, ажал
– Талдың басында отырған ауыл тұрғынын түсіріп алған соң, ол бізге маңыраған мал, шыңғырған адам төмен қарай ағып кетті ғой деп жылады. Жалпы, ауыл тұрғындарының біразын тас жолдың бойымен қашып бара жатқанда, судың екпіні жұлып кетті, – дейді Шәмші Әзіретқали.
Соңғы ресми деректер бойынша Қызылағаштағы апат салдарынан 44 адам көз жұмған. Алайда, ауыл тұрғындары бұл тасқында қиылған адам өмірі үшін ең алдымен осы қаупті бола тұрып ескермеген басшылар кінәлі деп санайды.
– Мына үй менің тәтемнің үйімен көрші болған. Бұл үйдегі бүкіл отбасы су апатынан мерт болды. Айтатын болсам, бұл табиғи апат емес, қолдан жасалған апат болып отыр. Бұл ауыр жағдайды сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес, – дейді ауыл тұрғыны Еркін Дүтбаев.
Қызылағаш туралы видеорепортажды қараңыз:
