Негізінде бұлаңдап айна алдында тұратын адамдар өздерін айнадан танығанымен, көп жануарлар айнадағы өз келбетін басқа жануар деп қабылдайды. Бұл туралы пілдер арасында айнадан тану жөнінде жарық көрген ғылыми зерттеулердің авторы, АҚШ-тағы Эмери университетінде білімін шыңдаған Жошуа Плотник айтып отыр.
“Көп жануар айна алдында бірінші рет тұрған кезде ондағы келбетті өздеріне таныс емес басқа жануар деп ұғады. Сондықтан, олар айнаға сес көрсетіп, бұрылып кетіп қалып, оның кім екенін білуге тырысады. Сіз білесіз бе, олар айнадағы өз келбетін басқа жануар деп ойлайды”.
Плотник пен оның әріптестерінің айтуынша, олардың ғылыми тұрғыдағы зерттеу тобы жақында Нью Йорк қаласындағы зоопарктегі пілдер тұратын қоршаудың алдына пілдің көлеміндей өте үлкен де мықты пластикалық айнаны қойған.
Онда азиядан әкелінген үш піл өз маңдарындағы жаңа нәрселерге таң қалып қана қоймай, өздеріне бұрын көрінбеген тұстар мәселен ауыздарының іші сияқты кейбір жерлерін зерттеп қараған. Сөйтіп олар айнаны біраз қызықтаған. Ең әсерлісі, пілдер басқа таныс емес пілді көргендегідей тұмсығын көтеріп, дыбыс шығармаған.
Пілдердің мүмкіндігі мен қабілеті туралы жаңалыққа қосарымыз, Қазақстанда 1970 жылдары сөйлейтін піл болғаны баршаға белгілі.
Бұл айнамен жасалған сынақтар аң-құс, жануарлар арасында пілдердің сана сезімі мен танымдық қабілеті басым екенін танытқан. Демек, пілдер басқа аңдарға қарағанда, аңғанымпаз зерек екенін көрестіп отыр. Ал, оның алдында айнамен тотықұсқа осындай сынақ жасалғанда, ол жоғарыдағыдай нәтиже бермеген.
Зерттеуші Плотник пен оның әріптестері сонымен қатар, жан-жануарлардың айнаны білуімен қатар аяушылық пен ынтымақтастық жағдайларын да зерттеп көріп, олардың арасындағы өзара байланысты да байқаған. Онда пілдердің жараланып қалған басқа пілге деген алаңдаушылығын байқаған.
Ендігі жаңалығымыз адамдардың күнделікті пайдаланатын тағамдары ішінен майлы қышқылдардың табылып отырғаны туралы болмақ. Егер сіз көше немесе кішігірім дәмханаларда дайындалатын тағамдарды немесе тәттілерді жесеңіз, болмаса тағамыңыздың ішінде маргарин майы болса, онда сіз май қышқылын жеп жатырсыз деген сөз. Зерттеушілер оның соңы жүрек ауруына немесе одан да жаман дертке әкелетінін айтады. Кейбір диетологтар тамақ өнеркәсібіндегі май қышқылын темекі деп атайды. Және оның тамақпен қамтамасыз етуде алынғанын қалайды.
Негізінде олар, химиялық процес арқылы жартылай қатты заттегіге айналған сұйық майлар. Азық-түлік өнеркәсібі көптеген жылдар май қышқылдарын кеңінен пайдаланып келеді. Оларды печенье, пісірілген торттар, кептірілген картоп, мұздатылған тағамдар мен тәттілерден, және көбіне фаст фуд көшедегі әзір-мәзір жеңіл тамақтардан табуға болады. Бұл туралы Британиялық диетолог ғалым Бриджет Аэйбит былай дейді:
“Өйткені ол тағамдар арзанырақ әрі қолайлы. Олар өте тұрақты, сондықтан олар ұзақ уақытқа созылып, олар тамақтарына ұзағырақ сақтау мерзімін береді. Сонымен қатар, олардың үйдегі температурада сақталатын әдеттегі сұйық майға қарағанда қатты ерекшелігі бар. Сол себепті олар тамақ өнеркәсібінде өте тиімді болып отыр”.
Енді бұл мәселеде ғалымдар кәдімгі майдан гөрі май қышқылы адам денсаулығына өте зиян екенін тауып отыр.
Бұл ретте Дания өз елінде май қышқылын пайдалануға тыйым салған әлемдегі бірінші ел болуда.
Зерттеушілердің халықаралық тобы өздерінің әлемдегі көптеген футбол жанкүйерлері мен төрешілеріне ұзақ мерзімді жүргізген зерттеулерінде, футбол төрешілерінің жергілікті командаларға қолдауды көбірек танытып, олардың қарсыласына көп айыппұл салатын растады.
Ұлыбританиядағы Бат университетінен Питер Доусон мен оның әріптестері 1996 жылдан 2003 жылға дейін 2,600 ден аса ағылшынның футбол командаларының жарысын бақылағанда, сот төрешілері айып ретінде салынатын сары және қызыл карталарды шеттен келген командаларға беретінін байқаған.
“Көп жануар айна алдында бірінші рет тұрған кезде ондағы келбетті өздеріне таныс емес басқа жануар деп ұғады. Сондықтан, олар айнаға сес көрсетіп, бұрылып кетіп қалып, оның кім екенін білуге тырысады. Сіз білесіз бе, олар айнадағы өз келбетін басқа жануар деп ойлайды”.
Плотник пен оның әріптестерінің айтуынша, олардың ғылыми тұрғыдағы зерттеу тобы жақында Нью Йорк қаласындағы зоопарктегі пілдер тұратын қоршаудың алдына пілдің көлеміндей өте үлкен де мықты пластикалық айнаны қойған.
Онда азиядан әкелінген үш піл өз маңдарындағы жаңа нәрселерге таң қалып қана қоймай, өздеріне бұрын көрінбеген тұстар мәселен ауыздарының іші сияқты кейбір жерлерін зерттеп қараған. Сөйтіп олар айнаны біраз қызықтаған. Ең әсерлісі, пілдер басқа таныс емес пілді көргендегідей тұмсығын көтеріп, дыбыс шығармаған.
Пілдердің мүмкіндігі мен қабілеті туралы жаңалыққа қосарымыз, Қазақстанда 1970 жылдары сөйлейтін піл болғаны баршаға белгілі.
Бұл айнамен жасалған сынақтар аң-құс, жануарлар арасында пілдердің сана сезімі мен танымдық қабілеті басым екенін танытқан. Демек, пілдер басқа аңдарға қарағанда, аңғанымпаз зерек екенін көрестіп отыр. Ал, оның алдында айнамен тотықұсқа осындай сынақ жасалғанда, ол жоғарыдағыдай нәтиже бермеген.
Зерттеуші Плотник пен оның әріптестері сонымен қатар, жан-жануарлардың айнаны білуімен қатар аяушылық пен ынтымақтастық жағдайларын да зерттеп көріп, олардың арасындағы өзара байланысты да байқаған. Онда пілдердің жараланып қалған басқа пілге деген алаңдаушылығын байқаған.
Ендігі жаңалығымыз адамдардың күнделікті пайдаланатын тағамдары ішінен майлы қышқылдардың табылып отырғаны туралы болмақ. Егер сіз көше немесе кішігірім дәмханаларда дайындалатын тағамдарды немесе тәттілерді жесеңіз, болмаса тағамыңыздың ішінде маргарин майы болса, онда сіз май қышқылын жеп жатырсыз деген сөз. Зерттеушілер оның соңы жүрек ауруына немесе одан да жаман дертке әкелетінін айтады. Кейбір диетологтар тамақ өнеркәсібіндегі май қышқылын темекі деп атайды. Және оның тамақпен қамтамасыз етуде алынғанын қалайды.
Негізінде олар, химиялық процес арқылы жартылай қатты заттегіге айналған сұйық майлар. Азық-түлік өнеркәсібі көптеген жылдар май қышқылдарын кеңінен пайдаланып келеді. Оларды печенье, пісірілген торттар, кептірілген картоп, мұздатылған тағамдар мен тәттілерден, және көбіне фаст фуд көшедегі әзір-мәзір жеңіл тамақтардан табуға болады. Бұл туралы Британиялық диетолог ғалым Бриджет Аэйбит былай дейді:
“Өйткені ол тағамдар арзанырақ әрі қолайлы. Олар өте тұрақты, сондықтан олар ұзақ уақытқа созылып, олар тамақтарына ұзағырақ сақтау мерзімін береді. Сонымен қатар, олардың үйдегі температурада сақталатын әдеттегі сұйық майға қарағанда қатты ерекшелігі бар. Сол себепті олар тамақ өнеркәсібінде өте тиімді болып отыр”.
Енді бұл мәселеде ғалымдар кәдімгі майдан гөрі май қышқылы адам денсаулығына өте зиян екенін тауып отыр.
Бұл ретте Дания өз елінде май қышқылын пайдалануға тыйым салған әлемдегі бірінші ел болуда.
Зерттеушілердің халықаралық тобы өздерінің әлемдегі көптеген футбол жанкүйерлері мен төрешілеріне ұзақ мерзімді жүргізген зерттеулерінде, футбол төрешілерінің жергілікті командаларға қолдауды көбірек танытып, олардың қарсыласына көп айыппұл салатын растады.
Ұлыбританиядағы Бат университетінен Питер Доусон мен оның әріптестері 1996 жылдан 2003 жылға дейін 2,600 ден аса ағылшынның футбол командаларының жарысын бақылағанда, сот төрешілері айып ретінде салынатын сары және қызыл карталарды шеттен келген командаларға беретінін байқаған.
