Сенбі күні олар Хераттың Шинданд ауданындағы полиция бекетінен өткеннен кейін хабарсыз кеткен. Олардың жүргізушісі мен тәржімашысын да іздеуде екендігін ресмилер айтуда. Солдаттардың ұрланғаны да белгісіз, дейді Ауған ресмилері.

Қазақстандағы Orda.kz басылымының негізін қалаған әрі бас редакторы Гүлнәр Бажкенова 9 шілде күні кешке YouTube-тегі ORDA News арнасынан жасаған видеомәлімдемесінде иелігіндегі медианы билікпен байланысы бар ықпалды адамдар рейдерлік әдіспен тартып алғалы жатқанын айтты.

Бажкенова әлдекімдер басылымды Мақсат Ғаниев есімді адамға толық беруді көздеп отыр дейді. Ол бұл адам осы басылым құрылтайшыларының бірі екенін, алайда өзі оны жеке танымайтынын, ешқашан көрмегенін айтты. Оның сөзінше 2020 жылы жақын құрбысымен бірлесіп құрған Orda.kz басылымы бастапқы жылы сол құрбысының қаржысымен жұмысын бастаған (Бажкенова қазір АҚШ-та сот процесіне дайындық жүріп жатуына байланысты құрбысының аты-жөнін атай алмайтынын айтты). Кейін әлгі құрбысының ұсынысы бойынша, компания үлескері ретінде Мақсат Ғаниев есімді адамды тіркеткен.

Бажкенова өзіне бұған дейін де, мысалы, қуғындағы оппозиционер, бұрынғы банкир Мұхтар Әблязовтан сұхбат алған тұста, журналист Михаил Козачковтың ісі, суицид жасады делінетін Ұлттық қауіпсіздік комитеті қызметкерінің қазасы, Киевте қастандықпен өлтірілген қазақстандық оппозициялық журналист Айдос Садықов жайлы тақырыпты қозғаған кездері қысым жасалғанын мәлімдеді. Кейде қысым жасаушылардың талабына көніп, олардың айтқанын істегенін де мойындаған.

"Әблязовпен сұхбаттан кейін ойға келмейтін сұмдықтар басталды. Жарнама берушілер бізден бас тартып, коммерциялық серіктестеріміз өздеріне президент әкімшілігінен қысым жасап жатқанын ашық айтты. Ақыры сол сұхбатты [желіден] алып тастауға мәжбүр болдым. Сол жолы бізді [сайтымызды әлдекімдер] бұзып кіріп, роликті жойып жіберген-мыс деп айтқанымды мойындауға мәжбүрмін. Өзіміз құрған нәрсені сақтап қалу үшін осындай мәмілеге бардым", – деді Orda.kz бас редакторы Гүлнәр Бажкенова.

Қазақстанның Конституциясына сәйкес, елде цензураға тыйым салынады. Мәдениет және ақпарат министрлігі журналистердің ақпаратты еркін алу, тарату құқығы бұзылған жағдайда оларға араша түсетінін жиі айтады. Алайда Бажкенованың сөзі бойынша құзырлы органдар әлі жария мәлімдеме жасамады.

Журналист екінші президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың саясатын қолдағанын, бірақ оның тұсында өздеріне қысым күшейгенін айтады. Азаттық Бажкенова айтып отырған цензура фактілерін растайсыздар ма деп Қазақстан президент әкімшілігіне ресми сауалдар жіберді.

Бажкенова Orda.kz редакциясы "Сана" орталығы деп аталатын квазимемлекеттік құрылым құрамына енуден бас тартқан соң басылымның басына бұлт үйірілгенін айтып берді. Ол "Сана" орталығын Қазақстан президенті әкімшілігі бақылауындағы құрылым деп атады. Журналист отбасы мүшелеріне де қысым жасалғанын айтты.

Гүлнәр Бажкенова өзі негізін құрған басылымның тағдырына байланысты 2023 жылдың басында қиын таңдау жасауға тура келгенін айтты.

"Не Orda жабылады, немесе құжаттарға қол қойып, үлесімнің көп бөлігін өзім ешқашан көрмеген адамға бересің деген талап қойылды. Осыдан кейін қысым болмайды, тіпті "қорғанышың" болады деп уәде еткен. Жан-дүнием күйзеліп, діңкем таусылған мен Orda-ны сақтап қалу үшін құжаттарға қол қойдым. Көпшілік қазір мұны түсінбейтін әрекет деп айтар, бірақ мен батыр болып өлгенше, батыр болып өмір сүрген дұрыс деп ұйғардым", – деді Orda.kz бас редакторы. Айтуынша, үлесін Ғаниевке беретіні туралы өзі қол қойған келісімшарттың көшірмесі қолына тимепті.

Азаттық ашық дереккөздерде "OrdaMedia.kz" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде үлесі бар, "Квартал Секьюрити" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басшысы деп көрсетілген Мақсат Ғаниевпен байланысуға талпынып көрді. Алайда көрсетілген нөмірге бірнеше рет қоңырау шалғанымызбен, телефон тұтқасын ешкім көтермеді.

Азаттық Orda басылымының бас редакторы айтқан жайттардың ақ-қарасын анықтау үшін Қазақстанның мәдениет және ақпарат министрлігінен де комментарий алуға тырысып жатыр.

АҚШ президенті Дональд Трамп бұған дейін Wall Street Journal газеті Ақ үй Украинаға Patriot әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйесін беру мүмкіндігін қарастырып жатыр деп жазған ақпаратқа байланысты түсініктеме берді.

– Олар (украиналықтар) мұны қалайды және сұрады да. Білесіз бе, мұндай жүйелер шынымен өте сирек, өйткені Украинаға бұған дейін де көптеген жүйелер жіберілді, бірақ олар қатты қалап отыр, олардың сұрағанын білемін. Мұны әлі қарап көруіміз керек, бұл өте қымбат тұрады, – деп мәлімдеді Трамп журналистердің сұрақтарына берген жауабында.

"Украинаға қару жеткізуді тоқтату жөнінде бұйрықты кім бергені анықталды ма?" деген сауалға АҚШ президенті "ол туралы ойланбағанын" айтып жауап қатты.

– Өйткені біз қазір Украина мен оқ-дәрілерге назар аударып отырмыз. Бірақ бұл мәселеге терең үңілген жоқпын, – деді Дональд Трамп.

Оның сөзінше, егер ондай шешім өз әкімшілігінің ішінде қабылданса, ол "бұл жайында хабардар болар" еді.

– Шынтуайтына келсек, бұйрықты өзім берген болар едім. Бірақ мен әлі олай істеген жоқпын, – деп нақтылады АҚШ президенті.

Сейсенбі күні Дональд Трамп Ресей президенті Владимир Путиннің әрекетіне және Украинаға шабуылдар жалғасып жатқанына көңілі толмайтынын айтып, Украинаға қосымша қару-жарақ жеткізуді бұйырғанын растады.

Оған дейін, 1 шілде күні АҚШ Украинаға кейбір оқ-дәрілер, соның ішінде Patriot жүйелеріне арналған зымырандар жеткізуді уақытша тоқтатқаны мәлім болған.

CNN телеарнасының хабарлауынша, мұндай шешімді қорғаныс министрі Пит Хегсет Ақ үймен кеңеспей қабылдаған. Кейін Пентагон мен Мемлекеттік департамент Украинаға қару-жарақ жеткізу толық тоқтатылмаған деп мәлімдеді.

Сәрсенбі күні Украина президенті Владимир Зеленский мен АҚШ президентінің арнайы өкілі Кит Келлог Украинаға америкалық қару-жарақ жеткізу мәселесін талқылаған. Мұндай ақпарат Украина президентінің ресми сайтында жарияланды.

"Тараптар Украина мен АҚШ лидерлерінің жақында болған телефон әңгімесінің нәтижелерін талқылады. Атап айтқанда, Ресейдің украин қалаларына жасаған жаппай шабуылдарына байланысты Украинаның әуе шабуылына қарсы қорғанысын күшейту басым мәселелердің бірі ретінде көтерілді, – деп жазылған әлгі ақпаратта, – Украина президенті АҚШ тарапынан әскери көмекті қайта бастауға берілген белгілердің маңыздылығын атап айтты. Кездесу барысында Украина қорғаныс күштерін нығайту, америкалық қаруды сатып алу перспективалары, сондай-ақ украин-америкалық қорғаныс өндірісі, соның ішінде дрон өндірісі мен оларды Украинада жасап шығару жөніндегі бірлескен жобалар талқыланды".

Еуропа одағы Ресейге қарсы салатын 18-санкциялар пакетінде шетке сатылатын ресейлік мұнайдың бағасы бір барреліне 60 доллар деп белгіленген қазіргі шекті межені 45 доллар етіп төмендету қарастырылмаса, онда Эстония Еуропа одағының бұл шешіміне вето қоюы мүмкін. Эстонияның сыртқы істер министрі Маргус Цахкна осылай деп мәлімдеді.

Бұған дейін Еуропалық комиссия Ресейге қарсы жаңа санкциялар пакеті аясында ресейлік мұнайдың баға шегін 45 долларға дейін түсіруді ұсынған. Алайда 8 шілде күні Delfi басылымы хабарлағандай, экономикасы кеме қатынасына қатты тәуелді Жерорта теңізі елдері, әсіресе Мальта, бұл талапты пакеттен алып тастауды жөн санайды. Ондайды қаламайтын Эстония санкциялар пакетін қабылдауға вето қоюға дайын екенін білдіріп отыр. Еуропа одағының сыртқы саясат саласындағы барлық шешімдері одаққа мүше мемлекеттер бірауыздан келіскен жағдайда ғана қабылданады.

Министр Цахкна Цахкна Эстонияның бұл ұстанымын Еуропа одағының ірі державалары да қолдайды деп үміттенетінін айтты.

Эстонияның сыртқы істер министрі Ресей шетке сатып отырған мұнай бағасының шекті деңгейі 60 доллар болып белгіленіп, кейінгі екі жыл бойы өзгермей тұрғанын және оны төмендету бастамасы Батыс елдерінің қолдауына ие болмағандықтан іске аспағанын еске салды. Алайда қазір ресейлік мұнайға қойылатын шекті бағаны одан әрі төмендетуге G7 елдері де дайын екенінің белгілері байқалып отыр.

Ресейдің Мәскеу облысындағы әзербайжан диаспорасының жетекшісі Елшан Ибрагимов Әзербайжанға депортацияланды. 4 шілде күні Ибрагимов Ресей азаматтығынан айырылған. Ресейлік РБК сайтының хабарлауынша, Ибрагимов Бакуге аттанған.

"Известия" басылымы Ибрагимовтың әуежайда түсірілген видеосын жариялады. Видеода ол депортациялау туралы шешім сіз күтпеген жағдай болды ма деген сұраққа "иә" деп жауап қатқан. Ибрагимов "аздап жабырқап" қалғанын айтқан.

Елшан Ибрагимов Ресейде 30 жылға жуық уақыт тұрды. 2018 жылдан бері Мәскеу облысындағы әзербайжан диаспорасын басқарды. Сонымен қатар, 2018 жылғы сайлау науқаны кезінде губернатор Андрей Воробьёвтың сенімді өкілі болған және Мәскеу облысындағы ұлттық-мәдени автономиялар жөніндегі Консультативтік кеңестің мүшесі ретінде қызмет атқарған.

Ибрагимов Ресей азаматтығынан айырылғаннан кейін, Мәскеу облыстық қоғамдық палатасының сайтынан оның аты-жөні мен қызметі туралы ақпарат өшірілді.

РБК деректеріне сәйкес, Ибрагимовтың азаматтығы "Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіретін әрекеттер жасағаны" үшін алынған. Алайда, Ибрагимов шешімнің нақты себептерін айтудан бас тартып, Әзербайжанға оралған соң бірнеше күннен кейін бұл жағдайға байланысты пікір білдіремін деген.

Елшан Ибрагимов Мәскеу мен Баку арасындағы қарым-қатынас күрт шиеленіскен тұсында Ресейден депортацияланды. 2025 жылғы 27 маусымда Екатеринбург қаласында құқық қорғау органы өкілдері 2001-2011 жылдары жасалған кісі өлтіру қылмыстарына күдікті ретінде Әзербайжанда туған әрі Ресей азаматтығы бар ондаған адамды ұстаған. Ұстау барысында олардың екеуі қайтыс болды, сүйектері отанына жеткізілді. Кейін Әзербайжан бас прокуратурасы, мәйіттерді тексерген мамандардың медициналық сараптау қорытындысына сүйеніп, олардың ажалы Ресей айтқан "жүрек талмасынан" емес, ұстау кезінде ұрып-соққаннан болған деп мәлімдеді.

Екатеринбургтегі күдіктілерді ұстау операциясына жауап ретінде Бакуде Ресей азаматтығы бар жиырма шақты адамды, соның ішінде Кремльге жақын "Sputnik Әзербайжан" агенттігінің лицензиясы ақпанда тоқтатылған журналистерін де ұстап, қамауға алды.

9 шілде күні Еуропа парламенті Ресейдің Украинада жасап жатқан әскери қылмыстарын айыптайтын қарар қабылдады . 507 депутат құжатты жақтап, 77 депутат – қарсы дауыс берді, 45 депутат қалыс қалды.

Қарарда 2022 жылғы 24 ақпанда басталған Ресейдің Украинаға кең көлемді басқыншылығы Еуропадағы бейбітшілік пен тұрақтылықты бұзып, жаһандық қауіпсіздікке елеулі нұқсан келтіргені айтылған. Ресей "Еуропаның қауіпсіздігіне тікелей төнген ең үлкен елеулі қатер" деп аталған.

Еуропарламент депутаттары Ресей басқыншылық соғысын бастағаны үшін жауапты екенін, ал Ресейдің әскери күштері мен шенеуніктерінің адам құқықтарын бұзып, әскери қылмыстар жасағаны, халықаралық құқықтың басқа да ереже-талаптарын өрескел бұзған іс-әрекеттері жазасыз қалмауға тиіс екенін атап көрсеткен. Ресейдің азаматтық нысандар мен бейбіт халықты нысана еткен шабуылдары, сондай-ақ Украинадағы азаматтық инфрақұрылымды қасақана және жүйелі түрде жойып жатқанын депутаттар қатаң айыптады. Құжатта украиналық балаларды Ресейге заңсыз әкету – Кремльдің украиндердің ұлттық өзіндік болмысын жоюды көздейтін стратегиясының бір бөлігі болуы мүмкін екені айтылған.

Депутаттар Ресей Украинадағы бейбіт халыққа қарсы қатыгез қылмыстарды жалғастырып жатыр деп мәлімдеді. Украина билігінің мәліметінше, қазіргі уақытта шамамен 16 000 бейбіт украин азаматы Ресейде және уақытша оккупацияланған аймақтарда қамауда отыр. Тағы 70 мыңнан астам украин азаматы, соның ішінде балалар, бейбіт тұрғындар мен әскери адамдар хабар-ошарсыз кеткендер санатында делінген ресми деректе.

Қарарда украиналық әскери тұтқындарды өлтіруді қатаң айыптап, Женева конвенциясының ережесі бойынша, ондай іс-әрекеттер әскери қылмысқа жататыны айтылған. Еуропарламент Ресей шенеуніктеріне қатысты Халықаралық қылмыстық сот жүргізіп жатқан тергеу істеріне толық қолдау білдіріп, Ресейдің Украинаға қарсы басқыншылық қылмысы бойынша Арнайы трибунал құру туралы Еуропа кеңесі мен Украина арасында жасалған келісімді құптады.

Депутаттар Украинадағы әскери қылмыстарға жауапты барлық тұлғаларды сотқа тартуды талап етіп, Ресейді қарсылас екі тараптың да барлық тұтқындарын бір-біріне толық қайтару туралы ұсынысқа дереу келісуге шақырды. Бұған қоса қарарда Ресей басқыншылығын тоқтату және ұзақ мерзімді бітімге қол жеткізу үшін Еуропа одағы мен оның серіктестерінің әскери, экономикалық, саяси және дипломатиялық тұрғыда қазіргіден де тиімдірек күш-жігері қажет екені айтылған.

Сонымен бірге Еуропарламент депутаттары Еуропа одағын Ресейдің бұғатталған мемлекеттік активтерін Украинаның пайдасына тәркілеу процесін жеделдетуге шақырған. Қарар авторлары мұндай әрекеттерге қажетті құқық тетіктері бар екенін айтып, бұл істе кез келген кідіріс "еуропалық үкіметтердің кешірілмес саяси қателігі болады" деп мәлімдеген.

Алматының Алмалы аудандық соты қаладағы Almaty Hostel ғимаратында 2023 жылы күзде өрт салдарынан мерт болған 13 адамның ісі бойынша екі айыпталушы – ALA Hostel директоры Әділбек Мұхамедияров пен "Гидсервис" компаниясының иесі Александр Пекельникқа үкім шығарды, деп хабарлады бүгін ҚазАқпарат агенттігі.

Мұхамедияровқа Қылмыстық кодекстің 292-бабының 3-бөлігі бойынша (өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтамау салдарынан абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне себеп болу) айып тағылды. Пекельникке де дәл осындай айып тағылған еді, бірақ сот барысында мемлекеттік айыптаушы ол бапты Қылмыстық кодекстің 306-бабынның 3-бөлігіне (тұтынушылардың өмірі немесе денсаулығы қауіпсіздігіне сай келмейтін жұмыстарды орындау не қызметтер көрсету салдарынан абайсызда адам өліміне себеп болу) ауыстырды.

Сот Әділбек Мұхамедияровты кінәлі деп танып, бес жылға бостандығынан айыруға үкім шығарды, ол жазасын қауіпсіздігі төмен мекемеде (қоныс колониясы) өтейді. Үкім жария болғаннан кейін Мұхамедияров сот залында қамауға алынды.

Жаза өтеу мерзімі үкім заңды күшіне енген сәттен бастап есептеледі. Сот Мұхамедияровтың 2023 жылғы 30 қарашадан 2025 жылғы 13 наурызға дейінгі тергеу абақтысында отырған әр күні жаза мерзімінің 2 күніне, ал 2025 жылғы 13 наурыздан 9 шілдеге дейін үйқамақта болған әр 2 күн жаза мерзімінің 1 күні ретінде есептелетінін хабарлады.

Сот хостелге өртке қарсы дабыл орнатуға жауапты Александр Пекельникті де айыпты деп танып, оны төрт жылға бостандығынан айырып, жазасын қоныс колониясында өтейді деп үкім шығарды. Сот Пекельникке қатысты бұлтартпау шарасын өзгертіп, ел аумағынан кетпейтіні жайлы берген қолхаттың орнына тұтқындау шарасын қолданды. Оның жаза өтеу мерзімі 2025 жылғы 9 шілдеден бастап үкім заңды күшіне енгенге дейін, қамауда болған әр күні жаза мерзімінің 2 күніне теңестіріліп есептеледі.

Бұған қоса сот екі айыпталушыдан жәбірленушілердің пайдасына моральдық зиян үшін өтемақы өндіріп алу туралы шешім қабылдады.

Әділбек Мұхамедияров К., В., А., А., А. және К. есімді жәбірленушілердің әрқайсына 7 миллион теңгеден, С. есімді жәбірленушіге – 6 миллион теңге; В. есімді жәбірленушіге – 1,5 миллион теңге көлемінде, жиынтығы 49,5 миллион теңге төлеуге тиіс.

Сот Александр Пекельникті А., А. және А. есімді үш жәбірленушінің әрқайсысына 7 миллион теңгеден төлеуді міндеттеді.

Сот үкімі әлі заңды күшіне енген жоқ.

2023 жылғы 30 қараша күні таңертең, Алматы қаласының орталығындағы хостелде шыққан өрт салдарынан 13 адам қаза тапты. Билік органдары қаза тапқандардың тоғызы – Қазақстанның, екеуі – Ресейдің және екеуі – Өзбекстанның азаматтары деп хабарлады.

Алдын ала дерек бойынша, өрт шыққанда хостелде 72 адам болған, оның 59-ы хостелден өз бетімен шығып үлгерген. Төтенше жағдайлар министрлігі "мемлекеттік органдар хостелдің жұмыс істеп жатқанынан хабарсыз болғанын" мәлімдеген.

Еуропаның адам құқықтары жөніндегі соты (ЕАҚС) Украина мен Нидерланд мемлекеттерінің Ресейге қарсы берген төрт мемлекетаралық шағымы бойынша шешім шығарды. Бұл шағымдар 2022 жылғы 24 ақпанда басталған Ресей басқыншылығына дейін және одан кейін Украинада адам құқықтарының жаппай бұзылуына, сондай-ақ 2014 жылы Донбасс әуесінде малайзиялық Boeing 777 жолаушы ұшағының апатқа ұшырауына байланысты берілген. Бұған дейін Нидерланд соты жолаушы ұшағы Ресейден жеткізілген "Бук" зенит кешенінен атылған зымыран тиіп құлағанын анықтаған еді.

Төрт шағым – үшеуін Украина және біреуін Нидерланд берген – бір іске біріктірілді. Олар 2014 жылы Донбаста қарулы қақтығыс басталғаннан бері адам құқықтары бұзылғаны, сол жылдан украиналық балаларды Ресейге заңсыз әкете бастағаны, 2014 жылғы 17 шілдеде Донбасс аумағына құлаған Boeing 777 жолаушы ұшағы апатының мән-жайы, сондай-ақ 2022 жылы басқыншылық басталғаннан кейін адам құқықтары өрескел бұзылғаны жайлы деректерді қамтиды.

Сот Ресей Украинада басып алған аймақтарда адам құқықтары "жаппай және жүйелі" түрде бұзғанын анықтады. Ондай іс-әрекеттер қатарында бейбіт тұрғындар мен тұтқынға түскендерді өлтіру, азаптау, заңсыз бас еркіндігінен айыру, украиналық балаларды Ресейге заңсыз әкету және украиндардың ұлттық бірегейлігін жою әрекеттері бар. Бұл – Ресей 2022 жылы Украинаға басып кіргеннен кейін халықаралық сот Мәскеуді адам құқықтарының бұзылуына жауапты деп таныған алғашқы жағдай, деп жазды Associated Press.

Еуропалық адам құқығы жөніндегі сот 298 адамның өліміне себеп болған MH17 жолаушы рейсінің апаты бойынша шешімінде әуеде ұшып бара жатқан Boeing ұшағын ресейлік "Бук" зениттік-зымыран кешені атып түсіргенін және оқиғаны бұлайша өрбуіне Ресей жауапты екенін атап көрсеткен. Қаза тапқандардың туыстарының өкілдері бұл шешімді маңызды қадам деп бағалады, өйткені халықаралық сот бұған Ресей жауапты екенін алғаш рет ресми түрде бекітті.

Сот шешімінің толық мәтіні әзірге жарияланған жоқ, бірақ шешім оқылған сәт тікелей эфирде көрсетілді.

Ресми Мәскеу Еуропалық адам құқығы жөніндегі соттың шешімдерін заңды деп танымайды және 2022 жылы наурызда Ресей Еуропа Кеңесі құрамынан шығарылғаннан кейін қабылданған шешімдерді орындамайды. Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков Нидерланд пен Украинаның талап-арыздары бойынша ЕАҚС шығарған шешімдерді Ресей мойындамайды деп мәлімдеді.

"Біз бұл шешімдерді орындамаймыз, оларды түкке тұрғысыз деп санаймыз", – деді Песков.

Malaysian Airlines әуе компаниясының MH17 рейсімен Амстердамнан Куала-Лумпурға жолаушы апара жатқан Boeing 777 ұшағы 2014 жылғы 17 шілдеде, Украинаның шығысындағы Ресей қолдайтын сепаратистер бақылауындағы аумақтан ресейлік "Бук" зенит қондырғысынан атылған зымыран тиіп құлаған. Ұшақта болған 298 адам түгел қаза тапты. Нидерланд соты "Бук" қондырғысы ол жерге Ресейден жеткізілгенін анықтады. Ұшақты атуға нақты кім бұйрық бергені әлі белгісіз қалып отыр. Ресей ұшақ апатына қандай да бір қатысы барын үзілді-кесілді жоққа шығарып келеді.

Түркия билігі миллиардер Илон Масктың xAI компаниясы әзірлеп, X әлеуметтік желісіне (бұрынғы Twitter) кіріктірген Grok жасанды жады чат-ботын бұғаттады. Билік бұған чат-боттың қолданушылар қойған сұрақтарға берген жауаптарында Түркия президенті Режеп Тайып Ердоғанды қорлайтын сөздер бар деген себеп айтты.

БАҚ мәліметінше, Анкара қаласының бас прокуроры бұл іске қатысты тергеу амалдарын бастауды бұйырған. Бұл – Түркияда жасанды жады көмегіне сүйенген чат-ботқа қатысты алғашқы бұғаттау шарасы болды.

Кейінгі күндері Grok-тың "мінез-құлқы" Түркиямен қатар АҚШ пен X платформасының орыс тіліндегі сегментінде де жұрт назарын бұрып жатыр. Желі қолданушылар чат-боттың антисемиттік көзқарас танытып, нацист диктатор Адольф Гитлерді мақтап-мадақтаған жазбаларына шағым жасағаннан кейін, Grok Х желісінде жарияланған өз жазбаларының бір бөлігін өшіріп тастаған.

Сонымен қатар, X әлеуметтік желісін қолданушылар чат-боттың Украинаға қарсы соғысты жақтайтын адамдармен диалог кезінде оларды қатты сынға алып, украинашыл белсенділер жиі айтатын сөздерді (мысалы, "ватник", "зетник" және т.б.) қолданғанын байқаған. Бұл орайда кейбір пікір иелері Grok өз ұстанымына нақты әрі қисынды дәлел-дәйектер келтіретініне назар аударған. Дегенмен, өзге диалогтарда чат-боттың Украинаны сынға алатыны да айтылған.

Чат-бот өзін "жаратқан" Илон Маскті және АҚШ президенті Дональд Трампты да бұған дейін бірнеше рет сынға алған. Сондайда олардың саяси қарсыластарының дәйек-уәждерін қолданғаны байқалған.

Бұған дейін xAI компаниясы Grok-тың мінез-құлқы саяси тұрғыдан орынсыз саналатын кей пікірлерді айтуына мүмкіндік беретіндей етіп жаңартылғанын хабарлаған. Алайда, өнімді әзірлеушілердің айтуынша, чат-боттың барлық жауабы кез келген жағдайда фактілерге сүйенуге тиіс.

Қазақстанның Ұлттық қорғаныс университетінің атауынан елдің бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың есімі алынып тасталуы мүмкін. Бұл туралы қазақстандық БАҚ "Ашық НҚА" порталында жарияланған тиісті түзетулер жобасына сүйеніп хабарлады.

Егер ұсынылып отырған өзгертулер қабылданса, осыған дейін Нұрсұлтан Назарбаевтың атымен аталып келген әскери оқу орны ресми түрде "Қазақстан Республикасы Ұлттық қорғаныс университеті" деп аталатын болады.

Жоба 18 шілдеге дейін қоғам талқылауында болады.

Жұрт бұл түзетулерді елде жүргізіліп жатқан "елбасы мұрасынан арылудың", яғни Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке тұлғасын дәріптеу мен оның символикалық мұрасын жоюға бағытталған үрдістің жалғасына жатқызады.

2024 жылғы қаңтарда аталған университет аумағындағы 2020 жылы орнатылған Назарбаев ескерткіші алынып тасталған.

Кемінде 238 адамның өмірін қиған 2022 жылғы Қанды Қаңтар оқиғасынан кейін Қазақстанда бірінші президент пен оның төңірегіндегілердің ықпалы күрт әлсіреді. Сол уақыттан бері Назарбаев түрлі атақтары мен мәртебелерінен айырылды, кейде қоғам тарапынан өзге де мәртебелерін алып тастау туралы талаптар естіледі.

2023 жылдың ақпан айында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, Назарбаевтың саяси мұрагері ретінде, "Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы" туралы заңның күшін жоятын және Назарбаев пен оның отбасы иеленіп келген барлық артықшылықтарды алып тастайтын заңға қол қойған.

Ал 2025 жылдың маусым айында Мәжіліс депутаты мемлекеттік құжаттардан "елбасы" сөзін алып тастауды ұсынды.

9 шілде күні Астананың қылмыстық істер жөніндегі ауданаралық арнаулы сотында Biz Birgemiz Qazaqstan қайырымдылық қорының бұрынғы жетекшісі Перизат Қайрат пен оның анасы Ғайни Алашбаеваның үстінен қозғалған қылмыстық іс бойынша алдын ала тыңдау өтті. Екеуіне мүгедектігі бар балаларға, сондай-ақ Қазақстандағы су тасқынынан және Таяу Шығыстағы қақтығыстардан зардап шеккен жандарға қайырымдылық көмек ретінде жиналған қаражатты жымқырды деген айып тағылып отыр.

9 шілдеде бұл іс бойынша сот басталатыны жайлы алдын ала хабарланған жоқ. Астана қаласы сотының баспасөз қызметі алдын ала сот отырысы басталғанын растады.

"Бүгін алдын ала сот отырысы өтті. Баспасөз қызметі ешкімге – жекелей де, ортақ чат арқылы да – шақыру жолдаған жоқ. Бүгін сотта түрлі өтініштер қарастырылып жатыр. Судья сот отырысы ашық не жабық форматта өтетінін анықтау үшін кеңесу бөлмесіне кетті. Шешім шыққан соң қосымша ақпарат беріледі", – деді баспасөз қызметі ресми хабарламада.

БАҚ айыпталушылар істі жабық режимде қарауды сұраған деп жазды.

Перизат Қайрат былтыр қараша айында ұсталған. Қаржы мониторингі агенттігінің дерегіне сәйкес, күдікті Астанадағы төрт элиталық тұрғын үй кешенінен пәтерлер, сондай-ақ Mercedes-Benz S450, Lexus LX-600, Haval маркалы автокөліктер мен қымбат бұйымдар сатып алған. Кейін оған қосымша, Палестина халқына гуманитарлық көмек көрсетуге жиналған 200 миллион теңгені жымқырды деген күдікке ілінді. Перизат Қайрат тергеу кезеңінде екі айға қамауға алынып, кейін оның мүлкі бұғатталды.

Айыпталушылар тарапы олардың тағылып отырған айыппен келісетіні не келіспейтіні жайлы ешқандай ресми түсініктеме берген жоқ.

Перизат Қайрат ісі қоғамда үлкен резонанс тудырып, Қазақстан билігі "Қайырымдылық қызмет туралы" заңға өзгертулер енгізуге кірісті. Ұсынылып отырған өзгертулер арасында мыналар бар:

• қайырымдылық қоры аккредиттеуден өтуге міндетті;
• төтенше жағдай кезінде қаражат жинауға рұқсат етілетін ұйымдарды әкімдіктер белгілейді,
• өз бетінше рұқсатсыз қаражат жинаған жеке адамдарға айыппұл салу.

АҚШ президенті Дональд Трамптың 2024 жылы сайлауалды науқан кезінде демеушілерімен өткізген жабық кездесуде айтқан сөзінің аудиосын америкалық CNN телекомпаниясы жариялады. Таспада сөзі жазылған Трамптың айтуынша, ол Ресей президенті Владимир Путинге егер Украинаға басқыншылық жасайтын болсаң, "Мәскеуді бомбалау" жөнінде бұйрық беремін деп ескерткен. Екеуінің әңгімесі Ресей Украинаға кең көлемді басқыншылық жасамай тұрған кезде болған сияқты.

Ақ үй бұл аудиожазбаға байланысты әзірге ешқандай пікір білдірген жоқ.

Бұған дейін осы аудиожазбаны журналистер Джош Доуси, Тайлер Пейджер және Айзек Арнсдорф та тыңдап, оның мазмұнымен танысқан. Мысалы, былтыр мамыр айында The Washington Post басылымы Трамп Путинге Мәскеуге шабуыл жайлы айтып, сес көрсеткен деп жазған. Трамп жеңіске жеткен 2024 жылғы сайлау туралы кітапта журналистер Трамптың демеушілермен кездесудегі әңгімесінің мазмұнын баяндаған еді. Алайда аудионың өзі алғаш рет жарияланып отыр.

Аудиотаспадағы әңгіме ауанына қарағанда, Трамп алғашқы президенттік мерзімі тұсында (2017-2021 жылдары) болған жағдайларды баяндағанға ұқсайды.

"Мен Путинге: "Егер Украинаға басып кіретін болсаңыздар, Мәскеуді бомбалап жайпап тастаймын. Басқа амалым қалмайды" деп айттым", – деген ол.

Трамптың сөзінше, Путин әлгіндей қатер шынымен бар деп санамайтынын айтып жауап қатқан, бірақ Трамптың ойынша, "шамамен 10 пайыз" сенген. АҚШ президентінің пікірінше, Мәскеуге шабуыл жасалуы мүмкін дегенге 5 пайыз сенімнің өзі Ресейді тежеп ұстауға жеткілікті болар еді.

Осы аудиотаспада Трамп Қытай көшбасшысы Си Цзиньпинді де егер Тайваньға басып кіретін болса, Пекинге шабуыл жасалады деп ескерткенін айтқан. Трамптың сөзінше, Си де ол ескертуге "10 пайыз" сенген.

Дональд Трамп бұған дейін бірнеше рет: "Егер 2022 жылы мен президент болғанымда, Ресей Украинаға басып кірмес еді", – деп мәлімдеген. Ол 2022 жылғы 24 ақпанда басталған соғысқа сол кезде АҚШ президенті болған Джо Байденді кінәлайды.

Кремль бұл аудиожазбаның жариялануына байланысты әзірге пікір білдірген жоқ.

АҚШ Украинаға қару-жарақ және өзге де көмек көрсетіп отыр, алайда Украинаға америкалық сарбаздарды жібермейтінін немесе басқадай жолмен әскери қақтығысқа тікелей араласпайтынын бірнеше мәрте мәлімдеген. Байден әкімшілігінен айырмашылығы, Трамп әкімшілігі Ресейге қатысты риториканы біраз жұмсартып, бейбіт келісімге келу қажет екенін айтып жүр. Алайда кейінгі күндері Трамп Ресей президентін және оның соғысты тоқтатуға ниет білдірмей отырғанын қатаң сынға ала бастады. Сейсенбі, 8 шілде күні АҚШ президенті Ресей басшысын "бізге небір бос сөзді көп айтты", жылы шырай танытқанымен, бейбітшілікке қол жеткізу үшін дым бітіріп жатқан жоқ" деп сөкті.

Украинаның әуе күштері (УӘК) 9 шілдеге қараған түні соғыс басталғалы бергі уақыттағы ең көп зымыран мен дрон қолданылған жаппай әуе шабуылын тойтарғанын мәлімдеді.

УӘК мәліметінше, Ресей 9 шілдеге қараған түні Украинаны нысанаға алып, жиынтығы 741 әуе шабуыл құралын ұшырған. Украинаның әуе шабуылына қарсы қорғаныс күштері олардың 718-ін жойғанын хабарлады.

Ресей қолданған құралдардың басым көпшілігі – шабуылдаушы дрондар, сондай-ақ зымырандар, соның ішінде "Кинжал" тектес дыбыстан жылдам ұшатын зымырандар да болған.

Украинаның бірнеше облысы шабуылға ұшыраған. Елдің батысындағы Волынь облысының орталығы Луцк қаласын шамамен 50 дрон нысанаға алған. Осы аймақтағы өндіріс орнында және гараж кооперативінде өрт шыққан, зардап шеккендер туралы мәлімет жоқ.

Киев, Запорожье, Житомир және басқа бірнеше облыс та шабуыл астында қалған. Киев облысында бір әйел жараланған, Запорожье облысында да бір әйел зардап шегіп, тұрғын үйлер қираған.

Херсон облысында Ресей шабуылдары салдарынан бір адам қаза тауып, 17 адам жараланған. Мұндай деректі Херсон облыстық әскери әкімшілігінің басшысы Александр Прокудин хабарлады.

Ресей армиясы бұл шабуылдар жөнінде әзірге ешқандай пікір білдірген жоқ.

Украина президенті Владимир Зеленский шабуылдардың салдары көрсетілген фотосуреттерді жариялап, Ресейге қарсы қысымды күшейтуге, соның ішінде санкциялар салуға тағы да үндеді.

Алматының "Қайрат" футбол клубының 16 жастағы шабуылшысы Дастан Сәтбаев Чемпиондар лигасындағы алғашқы матчында Словенияның "Олимпия" командасының қақпасына гол соғып, осы турнирде гол соққан ең жас қазақстандық атанды. Оған қоса Сәтбаев осы жарыстың іріктеу кезеңдерінде гол салған тарихтағы ең жас ойыншылар қатарына енді.

Қазақстандық шабуылшы "Олимпия" қақпасына 16 жастан 331 күн асқанда (яғни 16 жас, 10 ай, 26 күн) гол соқты. Осылайша Еуропаның футбол клубтарының басты турнирі – Чемпиондар лигасында гол соққан ең жас қазақстандық атанып отыр. Бұған дейін бұл рекорд 2014 жылы Тбилисидің "Динамосымен" болған ойында 18 жас 11 ай 16 күн толғанда гол соққан "Ақтөбе" командасының ойыншысы Абат Айымбетовке тиесілі еді.

Осы голының арқасында Дастан Сәтбаев Чемпиондар лигасының іріктеу кезеңдері тарихындағы ең жас гол авторларының алғашқы үштігіне еніп отыр. Бұл тізімде бірінші тұрған Швеция ойыншысы Никлас Беркрот 16 жас, 6 ай, 4 күн толғанда гол соққан. Екінші орында – поляк футболшысы Влодзимеж Любаньски тұр (16 жас, 8 ай, 16 күн).

8 шілде күні кешке алматылық "Қайрат" клубының ойыншылары Чемпиондар лигасының алғашқы іріктеу кезеңі аясында Люблянада жергілікті "Олимпия" командасымен алғашқы матч өткізді. Кездесу 1:1 есебімен тең аяқталды.

16 жастағы Дастан Сәтбаев бұл жолы бастапқы құрамда алаңға шығып, бірінші минуттардан бастап ойынға араласты. Бұл оның еурокубок бәсекесіндегі алғашқы ойыны болатын. Матчтың бірінші бөлігі 0:0 есебімен аяқталды. Екінші таймның басында Дастан бәсекелестің қақпасына гол соқты. Алайда көп ұзамай словениялық ойыншылар қарымта бір гол салып, ойын тең аяқталды.

Бұл екі команда енді 15 шілде күні Алматының орталық стадионы алаңына ойынға шығады.

Лондонның Орталық қылмыстық соты 8 шілде күні Ұлыбритания астанасындағы Украинаға көмек жөнелтілетін қойманы өртеу ісі бойынша күдікті үш адамға айыпталушыны кінәлі деп таныды. Бұл шабуыл Ресейдің "Вагнер" жеке меншік әскери компаниясының тапсырысы бойынша жасалған. Reuters пен ВВС-дің Орыс қызметі осылай деп хабарлады.

Сот алқабилері 23 жастағы Джейким Роуз, 20 жастағы Агнис Асмена және 23 жастағы Нии Менсаны тікелей өрт қойғаны үшін кінәлі деп тапты. Тағы екі айыпталушы – Пол Инглиш пен Дмитриюс Паулаускас ақталды. Енді бір күдікті – Эштон Эванс – террорлық әрекет туралы ақпаратты жасырды деген бір айып бойынша кінәлі деп танылып, екінші айып бойынша ақталды. Айыпталғандардың барлығы – Ұлыбритания азаматтары.

Өртті ұйымдастырғандар – 21 жастағы Дилан Эрл мен 23 жастағы Джейком Ривз – бұған дейін кінәсін мойындап, ресейлік "Вагнер" жекеменшік әскери компаниясының тапсырысы бойынша әрекет жасағанын мәлімдеген.

2024 жылғы 20 наурызда Лондонның шығыс бөлігінде орналасқан, спутник байланысы арқылы интернетке жалғайтын "Старлинк" терминалдарын Украинаға жөнелтумен айналысқан қойма өртенген. Билік өкілдерінің бағалауынша, өрт салдарынан миллион фунт стерлингтің шығыны келген. Бұған қоса, сотта айтылғандай, Лондонда тұрып жатқан және Ресейдің Украинадағы соғысына қарсы шыққан кәсіпкер Евгений Чичваркинге тиесілі мейрамхана мен шарап дүкеніне өрт қоюды және Чичваркиннің өзін ұрлап әкетуді де жоспарлаған.

Тергеу нұсқасы бойынша, қылмысты тікелей орындаушылар жеке пайдасын көздеген болуы мүмкін, бірақ бұл қылмысты ұйымдастыруда "Вагнер" жекеменшік әскери компаниясының мүддесі болған. Бұған дейін Ұлыбритания билігі "Вагнерді" террористік ұйым деп таныған.

BBC-дің жазуынша, топ жетекшісі Дилан Эрл – Ұлыбританияда шпионажға, диверсияға және шетелдік килігуге қарсы жаңадан қабылданған заң аясында сотқа тартылған алғашқы адам. Тергеу деректері бойынша, ол "Вагнер" өкілімен байланысқа шығып, соның нұсқауымен өрт қоюды ұйымдастырған.

Эрл мен Ривзге, сондай-ақ сейсенбі күні үкімі шығарылған тағы төрт адамға байланысты сот шешімі кейінірек жарияланбақ.

Ұлыбритания билігі Ресей мен онымен байланысты құрылымдарды ел ішінде де, шетелде де тыңшылық жасап, диверсия әрекеттерін ұйымдастырды деп бірнеше рет айыптаған. Ұлыбританияның ішкі барлау қызметінің басшысы бұған дейін ресейлік агенттер дүрбелең тудыруды көздейді деп мәлімдеген болатын.

Кремль бұл айыптауларды үзілді-кесілді жоққа шығарып, Лондон кез келген жағымсыз оқиғалар үшін Мәскеуге орынсыз кінә артады деп уәж айтқан.

АҚШ президенті Дональд Трамп 8 шілде күні Ақ үйде өткен үкімет жиынында Ресей президенті Владимир Путинге көңілі толмайтынын айтып, Ресей Украинадағы соғысты тоқтатуға ниет білдірмей отырғандықтан, оған қарсы қосымша санкциялар енгізу мүмкіндігін қарастырып жатқанын мәлімдеді.

Трамп Путинді "бізге небір бос сөзді көп айтты" деп сөкті. Трамп Кремль басшысы онымен қарым-қатынаста өзін "сыпайы" ұстайтынын, бірақ іс жүзінде одан "ешқандай мағына жоғын" айтты, өйткені, Трамптың сөзінше, адам көп қырылып жатыр.

Ресейдің кейінгі іс-әрекеттеріне байланысты не істемекшісіз деген сұраққа Трамп "азғантай тосынсый" жасауым мүмкін деп жауап қатты. Ол бір топ сенатор әзірлеген Ресейге қарсы жаңа санкциялар туралы заң жобасын қарастырып жатқанын да айтты. Алайда, Трамптың сөзінше, ол құжатты қабылдау оның жеке пікіріне байланысты болмақ.

Бұған қоса президент АҚШ-тың Украинаға қару жеткізудегі рөлін тағы да атап өтті. Оның пікірінше, америкалық қарудың арқасында Киев қарсылық танытып, көпшілік ойлағандай 3-4 күнде жеңіліп қалған жоқ. Трамп жуырда Украинаға қорғаныс мақсатындағы жаңа қару-жарақ жеткізуді мақұлдағанын мәлімдеді. Оның сөзінше, "Путин адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасамай отыр".

"Ол өте көп адам өлтіріп жатыр", – деді АҚШ президенті Ресей басшысы жайлы сөзінде.

Трамп бұл мәлімдемесін Пентагон "біз тұрақты бейбітшілікке қол жеткізу үшін және адам өлтіруді тоқтату мақсатында жұмыс істеп жатқан кезде, украиндердің өзін өзі қорғау қабілетін қамтамасыз етуі үшін" АҚШ Украинаға қосымша қару жібереді деп хабарлаған шақта айтты.

Axios басылымы сейсенбі күні Дональд Трамп әкімшілігіндегі өз дереккөздеріне сүйеніп, Ақ үй басшысы Украина президенті Владимир Зеленскийге Киевке "Пэтриот" әуе шабуылынан қорғану жүйесіне арналған 10 зымыранды дереу жөнелтуге уәде берген деп жазды. Бұл жөнінде Трамп пен Зеленский өткен аптада телефонмен сөйлескен кезде айтылған. Axios дереккөздерінің хабарлауынша, Трамп Зеленскийге қару жеткізудің басқа жолдарын табуға көмектесуге де уәде еткен. Атап айтқанда, Вашингтон Германияның АҚШ-та шығарылатын "Пэтриот" жүйелерін сатып алып, оларды ары қарай Украинаға бергенін қалайды дейді басылым.

• Шілденің басында Вашингтон кейбір қару түрлерін, соның ішінде "Пэтриот" жүйесіне арналған зымырандарды Украинаға жеткізуді уақытша тоқтату туралы шешім қабылдағаны белгілі болды. Бұл Киевті алаңдатып қойды.
• 2025 жылдың қаңтарында АҚШ-та билік басына қайта оралғаннан кейін Трамп Украинадағы соғысты тезірек аяқтауға ниетті екенін бірнеше рет мәлімдеген. АҚШ әкімшілігі атысты тоқтатуға қол жеткізу мақсатында Ресеймен де, Украинамен де байланыс орнатқан. Алайда соғыс жалғасып жатқандықтан, әуелгі кезде Путинмен жақсы қарым-қатынастамын деген Трамп кейін Ресей басшысын да, Украина президенті Владимир Зеленскийді де сынға алды. Сейсенбі күні айтылған пікірлер – Трамптың Путинге қатысты ең қатқыл мәлімдемелерінің бірі. Содан бірнеше күн бұрын АҚШ пен Ресей президенттері телефонмен сөйлескен, алайда Трамптың айтуынша, соғысты тоқтату мәселесіне келгенде ол "әңгімеден ештеңе өнбеген".