Дональд Туск мырза Мәскеуге ақпанның 8-күні жасайтын сапары қарсаңында Интерфакс агенттігіне берген сұхбатында, сондай-ақ Польшаға НАТО базасын орнату ниетінің де өз елінде жоқ екендігін айтты. Және шиеленісіп кеткен Поляк-Ресей қарым-қатынастарын жақсартқысы келетіндігін ол тағы да қайталады.

Азаттықтың 16 тілшісіне аккредитация бермей қойған Қазақстан сыртқы істер министрлігі бітімнен бас тартты. Бұл жөнінде 17 шілде күнгі бітім процедурасынан кейін Азаттықтың құқығын қорғаған адвокат Лилия Чаусова хабарлады. Бітім процедурасын судья-медиатор өткізген.

"Сыртқы істер министрлік өкілдерінен сот "мәселені бейбіт түрде реттеу мүмкіндігі бар ма?" деп сұраған кезде олар "жоқ, себебі өкілдікте істейтін журналистер ереже бұзғаны анықталды" деді" дейді Лилия Чаусова.

Оның сөзінше, СІМ жағынан сотқа екі өкіл қатысқан. Бітім процедурасы ұзақ созылмаған. Істі судья Алпысбаева қарады. Енді іс сот қарауына жөнелтіледі.

Бұған дейін Азат Еуропа/Азаттық радиосы - Қазақстан өкілдігі (RFE/RL-Қазақстан) сотқа арызданып, Азаттық тілшілеріне аккредитация бермеген немесе аккредитация мерзімін ұзартпаған Қазақстан СІМ-нің шешімін заңсыз деп танып, күшін жоюды сұраған еді. Заң бойынша, тараптарға сот басталмай тұрып бітімге келулеріне мүмкіндік беріледі.

Қазақстан сыртқы істер министрлігі бұған дейін жіберген жауабында "Азаттық қызметкерлері тиісті аккредиттеусіз жұмыс істеді" деп айыптаған еді. Бірақ Азаттық мұнымен келіспеген. Азаттық Қазақстан заңы талаптарын орындай отырып, аккредиттеу туралы өтінішті алдыңғы мерзім аяқталардан екі ай бұрын, яғни уақтылы бергенін, бірақ министрлік нақты себебін айтпастан, өтінішті қарау мерзімін тағы екі айға ұзартқанын айтқан еді.

Аккредитация ала алмаған қызметкерлер арасында Азаттықтың Қазақ қызметінің, "Азаттық Азия" орыстілді редакциясының және "Настоящее время" телеарнасының тілшілері, редакторлары мен операторлары және Азат Еуропа/Азаттық радиосының Қазақстандағы өкілдігінің басшысы да бар.

"Құқықтық медиаорталық" заңгері Гүлмира Біржанова министрлік өтінішті қарауды себепсіз ұзарту арқылы журналистердің құқықтары шектелетін жағдайды қолдан жасады деп отыр деп санайды.

Азат Еуропа/Азаттық радиосының президенті Стивен Капус Қазақстан сыртқы істер министрлігіне бұл шешіміне алаңдаушылық білдірген.

Азаттық тілшілеріне аккредитация бермеуді "Журналистерді қорғау комитеті" де айыптап,Қазақстан билігін тілшілердің еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік беруге шақырған.

Былтыр қаңтарда да Қазақстанның сыртқы істер министрлігі Азат Еуропа / Азаттық радиосының 36 журналисіне аккредитация беруден бас тартқан еді.

Былтыр 30 қаңтарда Азат Еуропа/ Азаттық радиосы бұл шешімге наразылық білдіріп, сотқа жүгінген. 30 сәуірде Азат Еуропа / Азаттық радиосы (АЕ/АР) мен Қазақстан сыртқы істер министрлігі тілшілердің аккредитациясы мәселесі бойынша келісімге келген. Бұдан соң Азаттық тілшілеріне 6 айға аккредитация берілген еді.

2024 жылғы 20 желтоқсанда шетелдік ақпарат құралдарының өкілдіктері мен журналистерін аккредиттеу ережесі өзгерді. Жаңа ережеге сәйкес, енді шетел ақпарат құралдары өкілдіктері аккредитациясы бұрынғыдай мерзімсіз емес, бес жылға беріледі. Шетелдік БАҚ тілшісінің ұрақты аккредитация мерзімі екі жылдан бір жылға дейін қысқарған. Ал уақытша аккредитация үш айға беріледі. "Журналистерді қорғау комитеті" (Committee to Protect Journalists, CPJ) сыртқы істер министрлігінінің аккредиттеу тәртібіне алаңдаушылық білдірген.

"Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының дәстүрлі еркін сөз рейтингінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында. Қазақстанның мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева халықаралық ұйымдардың бағалау әдістері әртүрлі болатынын, елде еркін баспасөздің дамуына жағдай жасалғанын айтады.

Алматының Алмалы аудандық сотында АЭС референдумы қарсаңында ұсталған бес белсендінің соты жалғасып жатыр.

17 шілдеде белсенділерден жауап алына бастады. Алғашқы болып Жанат Қазақбай тыңдалды. Ол референдумда сайлаулардағыдай әділетсіздік болмас үшін референдумға дейін бақылаушыларды дайындау мақсатында кеңсе жалдағанын айтты. Ол АЭС-ке қарсы екенін, сол үшін тыныштық күніне дейін, яғни 2024 жылдың 4 қазанына дейін АЭС-тің зияны туралы үгіт-насихат жүргізбекші болғанын жеткізді.

Жанат Қазақбайдың сөзінше, оған тергеу мен айыптау тарабы жала жауып отыр. Айыптау актісінде жазылған сөздерді "мен айтқан жоқпын" деді.

Оның айтуынша, мемлекеттік айыптаушылар "белсенділер 2023 жылдан бері тәртіпсіздік жоспарлаған" деп айыптаған, бірақ олар ол кезде бір-бірін танымаған. Оның сөзінше, ол өзге айыпталушы Нұрлан Темірғалиевпен 2024 жылы сәуірде – қоғамдық бірлестіктердің бірін тіркемек болған кезде танысқан. Нұрлан Жауылбаев және Фазылжан Сыдықовпен журналист Думан Мұхаммедкәрімнің соты кезінде танысқан. Ал Айдар Мүбәраковты 2024 жылы 24 тамызда – Украинаның тәуелсіздік күні Алматыдағы Тарас Шевченко ескерткіші маңында көрген.

Сот жалғасып жатыр.

Былтыр АЭС референдумы қарсаңында Алматы қаласы мен облысында кемінде 12 белсендіні полиция ұстаған. Олардың бесеуі: Айдар Мүбәраков, Жанат Қазақбай, Нұрлан Жауылбаев, Фазылжан Сыдықов, Нұрлан Темірғалиев содан бері қамауда отырып келеді. Белсенділерге "Жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыру" баптары бойынша айып тағылған. Қалған 7 белсендінің ісі қысқартылған.

Мемлекеттік айыптаушылардың пікірінше, белсенділер жаппай тәртіпсіздікті жоспарлаған, психологиялық-филологиялық сараптама олардың "митингіге үндегенін, билікпен күресуге шақырғанын" анықтаған.

Алайда белсенділер өздеріне тағылған айыптармен келіспейді. Олар өздерінің ұсталуын АЭС құрылысына қатысты айтқан пікірлерімен және референдум қарсаңындағы қудалаулармен байланыстырған.

Былтыр 6 қазанда Қазақстанда АЭС құрылысы бойынша референдум өтіп, оның ресми нәтижесі бойынша халықтың 71 пайызынан астамы АЭС құрылысын қолдайтыны айтылды. Тәуелсіздік бақылаушылар референдум кезінде бюллетеньді топтап салу, тәуелсіз бақылаушыларды залдан шығару сияқты түрлі заңсыздықтарды тіркеген.

АЭС салуды жақтайтындар негізінен энергия тапшылығын алға тартса, АЭС-ке қарсылар атом станциясының қоршаған ортаға әсері мен өзге елдің технологиясына тәуелді болып қалу қаупі барын айтқан. Кей адам станцияны Ресейдің салуына қарсы шығып, бұл Мәскеуге кіріптар ете түседі деген уәж келтірген.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ҰҚК-ның қызметін жетілдіру туралы жарлыққа қол қойды. Құжатпен жемқорлыққа қарсы қызмет туралы ереже бекітілген. Бұл жөнінде мемлекеттік "Қазақпарат" агенттігі хабарлады. Құжатқа президент 14 шілдеде қол қойған. Ақпарат бүгін жарияланып отыр.

Ережеге сәйкес, жемқорлыққа қарсы қызметке жемқорлыққа қатысты құқықбұзушылықтарды анықтау, жолын кесу, ашу және тергеу өкілеті берілген. Оның негізгі міндеттеріне жемқорлыққа қарсы саясатты қалыптастыру және жүзеге асыру; сотқа дейінгі тергеу амалдарын жүргізу, жедел-іздестіру және қарсы барлау қызметін жүргізу; жемқорлық туралы ақпарат берген тұлғаларды қорғау; жемқорлық істері бойынша тәркіленген мүліктер ісімен айналысу; халықаралық келісім бойынша мемлекеттік органдармен және шетел әріптестерімен бірігіп қимылдау кіреді.

Бұған қоса, жаңа қызмет құқықбұзушылықтар туралы өтініштер қабылдап, заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлейді, азаматтарға жемқорлық мәселесі бойынша кеңес береді, қызметтік мүлік, оқ-дәрі мен қорғаныш құралдарын сақтаумен айналысады.

ҰҚК-ға қосымша функция да жүктелген. Арасында аумақтық қорғанысты қамтамасыз ету міндеттерін орындауға қатысу және бюджеттен қаржыландырылатын жабық әскери нысандардың тізімін бекіту де бар. Жарлық күшіне енген.

30 маусымда президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың жарлығымен Жемқорлыққа қарсы агенттік Ұлттық қауіпсіздік комитетіне қосылған. Оның орнына ҰҚК құрамында коррупцияға қарсы қызмет деген жеке ведомство құрылған. Тоқаев бұл шешімді "мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін жаңғырту және арттыру" деп түсіндірген.

Антикордың функциясы мен өкілеттіктері түгелдей ұлттық қауіпсіздік комитетіне берілмеген. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асыру, яғни, заңға қайшы әрекеттер мен себептерін азайту, қоғамда сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру жұмыстары Мемлекеттік қызмет істері агенттігіне өтеді.

Сарапшылар мұндай қадамнан оң өзгерісті байқаса, кейбірі бір мекемеге тым көп өкілет беру "мемлекет ішіндегі мемлекет" сияқты құрылымның пайда болуына ықпал етеді деген қауіп айтқан.

"Журналистерді қорғау комитеті" (Committee to protect journalists, CPJ) Азаттықтың 16 тілшісіне аккредитация бермеген Қазақстан билігінің әрекетін айыптап, ресми Астананы тілшілерге еркін жұмыс істеуге мүмкіндік беруге шақырды.

"Біз Қазақстанның Азат Еуропа/Азаттық радиосының 16 тілшісіне аккредитация бермеу туралы шешімін айыптаймыз. Былтырғы Азат Еуропа/Азаттықтың 36 тілшісін аккредитациядан айыру жағдайы қайталанып отыр. Мұндай негізсіз қадам басылымды танымал және жоғары бағаланатын репортаждары үшін жазалау сияқты көрініп отыр. Қазақстан билігі дереу мұндай шешімнен бас тартып, Азаттық тілшілеріне еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік беруі керек" деді ұйымның Еуропа және Орталық Азия бойынша үйлестірушісі Гүлноза Саид.

Ұйым X-тегі (бұрынғы Twitter) парақшасында жариялаған жазбасында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, Ақорда мен Қазақстан сыртқы істер министрлігін белгілеген.

Бұған дейін Қазақстан сыртқы істер министрлігі Азат Еуропа / Азаттық радиосы медиакорпорациясының 16 тілшісін аккредиттеуден бас тартқан. Ведомство жіберген жауабында "Азаттық қызметкерлері тиісті аккредиттеусіз жұмыс істеді" деп айыптаған. Бірақ Азаттық мұнымен келіспеген. Азаттық Қазақстан заңы талаптарын орындай отырып, аккредиттеу туралы өтінішті алдыңғы мерзім аяқталардан екі ай бұрын, яғни уақтылы берген. Бірақ министрлік нақты себебін айтпастан, өтінішті қарау мерзімін тағы екі айға ұзартқан еді.

Өткен аптада Азаттық 16 тілшісіне аккредитация беруден бас тартқаны үшін Қазақстанның сыртқы істер министрлігін сотқа берген. Аккредитация ала алмаған қызметкерлер арасында Азаттықтың Қазақ қызметінің, "Азаттық Азия" орыстілді редакциясының және "Настоящее время" телеарнасының тілшілері, редакторлары мен операторлары және Азат Еуропа/Азаттық радиосының Қазақстандағы өкілдігінің басшысы да бар.

"Құқықтық медиаорталық" заңгері Гүлмира Біржанова министрлік өтінішті қарауды себепсіз ұзарту арқылы журналистердің құқықтары шектелетін жағдайды қолдан жасады деп отыр деп айтқан.

Азат Еуропа/Азаттық радиосының президенті Стивен Капус Қазақстан сыртқы істер министрлігіне бұл шешіміне алаңдаушылық білдірген.

2024 жылғы қаңтарда да Қазақстанның сыртқы істер министрлігі Азат Еуропа / Азаттық радиосының 36 журналисіне аккредитация беруден бас тартқан еді. Азаттықтың кей тілшілері аккредитациясын 2022 жылдың аяғынан бері ұзарта алмай келген.

Былтыр 30 қаңтарда Азат Еуропа/ Азаттық радиосы бұл шешімге наразылық білдіріп, сотқа жүгінген. 30 сәуірде Азат Еуропа / Азаттық радиосы (АЕ/АР) мен Қазақстан сыртқы істер министрлігі тілшілердің аккредитациясы мәселесі бойынша келісімге келген. Бұдан соң Азаттық тілшілеріне 6 айға аккредитация берілген еді.

2024 жылғы 20 желтоқсанда шетелдік ақпарат құралдарының өкілдіктері мен журналистерін аккредиттеу ережесі өзгерді. Жаңа ережеге сәйкес, енді шетел ақпарат құралдары өкілдіктері аккредитациясы бұрынғыдай мерзімсіз емес, бес жылға беріледі. Шетелдік БАҚ тілшісінің ұрақты аккредитация мерзімі екі жылдан бір жылға дейін қысқарған. Ал уақытша аккредитация үш айға беріледі. "Журналистерді қорғау комитеті" (Committee to Protect Journalists, CPJ) сыртқы істер министрлігінінің аккредиттеу тәртібіне алаңдаушылық білдірген.

"Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының дәстүрлі еркін сөз рейтингінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында. Қазақстанның мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева халықаралық ұйымдардың бағалау әдістері әртүрлі болатынын, елде еркін баспасөздің дамуына жағдай жасалғанын айтады.

Сирияның оңтүстігінде жағдай ушыққан шақта сәрсенбі күні Израиль Дамаскідегі сириялық бас штабтың ғимаратына дронмен соққы жасады. Израиль әскері Сириядағы аз ұлт - друздарды қорғау мақсатында үкімет әскеріне шабуылдағанын айтты.

Друздар мен бедуиндардың қақтығысы және ізінше сириялық әскердің шабуылынан 200-ден астам адам қаза болған.

Жуырда Сирия әскері елдің оңтүстігіндегі Эс-Сувейда қаласына кірген. Мұнда друздар мен бедуиндар қақтығысып қалған. Нәтижесінде Сирия ішкі істер министрлігінің мәліметінше, 30-дан астам адам мерт болған, шамамен 100 адам жараланған. Әскер кіргізілгеннен кейін қаза болғандар 248 адамға жетті деп хабарлады адам құқығы жөніндегі сириялық бақылау тобы. Друздардың жетекшілерінің бірі шейх Хикмат әл-Хаджри Сирия үкіметін бейбітшілікті бұзды, қаланы бомбалады деп айыптады. Ал Сирия әскері атысқа тек жауап бергенін мәлімдеді.

Израиль әскері 14 шілдеде Сирия әскері орналасқан Эс-Сувейда ауданына соққы жасаған. Израиль әскері мәлімдемесінде «Израильдегі друз азаматтарымен терең бауырластық сезіміне» байланысты Сириядағы друздарды қорғау міндеті туралы айтқан.

Сәрсенбі күні Израиль әскері Израиль аннексиялап алған Голан жотасы мен Сирия арасындағы шекарадағы қақтығысқа араласты. Ақпаратқа қарағанда, ондаған друз Израиль бақылауындағы аумаққа өтуге ұмтылған, бір мезетте Голандағы друздар да Сирия билігінің әрекетіне наразылық білдіріп, қарама-қарсы жаққа өтпек болған.

Times of Israel жазуынша, аннексияланған аумақтан друздар Сирия жағына өтпес үшін Израиль әскері жас ағызатын газ пайдаланған.

Түркия соты "қала прокурорының намысына тиіп, қоқан-лоқы жасағаны үшін" Стамбұл мэрі Экрем Имамоғлыны 1 жыл 8 ай түрмеге кесті. Бұл Стамбұл мэріне қарсы тағылған айыптардың бірі ғана. Дегенмен сот оның саяси қызметпен айналысу құқығын шектемеген. Бұл жөнінде түрік ақпарат құралдары жазды.

Түркия президенті Режеп Ердоғанның басты қарсыласы саналатын Экрем Имамоғлы өзіне тағылған айыптармен келіспейді. Ол істердің саяси астары бар деп санайды.

"Мен сот билігін асыра қолдану мен оны саяси құрал ретінде пайдалануға қарсы күрестім. Бұл шынымен де халқымызды қорлау" деді ол сотта.

Стамбұл мэрі 2025 жылы 19 наурызда – оппозициялық республикалық халықтық партиясының праймеризіне бірнеше күн қалғанда ұсталған. Аталған саяси шарада партия өкілдері 2028 жылғы президент сайлауына оны кандидат ретінде таңдауы тиіс болған. Оның қамалғанына қарамастан партия өкілдері Имамоғлыны президенттіктен үміткер ретінде таныды.

Түркия билігі Имамоғлыны «қылмыстық ұйымға жетекшілік етті», «алаяқтықпен айналысты», «жеке деректерге заңсыз қол жеткізді» деп айыптаған. Бұған қоса, оған "терроризмге дем берді" деген айып та тағылған. Тергеу органдарының айтуынша, саясаткер мен тағы үш адамның Түркияда террористік ұйым саналатын "Күрдістан жұмысшылар партиясына" қатысы бар. Ол бойынша сот процесі әлі басталмады.

Ол қамалғаннан кейін Түркияда жаппай наразылық өтті. Республикалық халықтық партия, Еуропа жетекшілері, мыңдаған наразы оған қарсы істерді саясиланған, демократия принциптеріне қайшы қудалау деп атады.

Экрем Имамоғлы Стамбұл мэрі қызметін 2019 жылдан бері атқарып келген. Сайлауда ол басқарушы партия өкілдерінен басып озған. Ол қамалғаннан кейін қызметтен уақытша шеттетіліп, оның орнын оппозициялық республикалық халықтық партиясының өзге өкілі Нури Аслан басқан.

Еуропаның бірқатар елі 14 шілдеде АҚШ президенті Дональд Трамп пен НАТО-ның бас хатшысы Марк Рютте айтқан – Украинаға Америкадан қару-жарақ сатып әперу жобасына қатыспайды. Бұл жөнінде осы елдердің өкілдері мен дереккөздерге сүйенген БАҚ жазды.

Politico-ның жазуынша, аталған схемаға Франция қатыспайды. Жағдайдан хабары бар екі француз шенеунігінің сөзінше, Париж бірінші кезекте Еуропаның қорғаныс өнеркәсібін алға қойып отырған президент Эммануэль Макронның ұмтылысына байланысты бұдан бас тартқан.

Ал Германияның ұстанымы Франциядан ерекше. Германия канцлері Фридрих Мерц Трамптың бастамасын жылы қабылдаған. Ал қорғаныс министрі Борис Писториус АҚШ қорғаныс министрімен америкалық Patriot кешенін Украинаға сатып әперу мәселесін талқылаған. Politico басылымы Трамп ұсынған схема әу баста Германияның идеясы болғанын жазды. Мерцтің пікірінше, Америка қару-жарағын сатып әперу – Украинаны тиісті қару-жарақпен қамтамасыз етудің жалғыз әрі ең жылдам жолы. Схеманы Нидерланды және Ұлыбритания, өзге де бірқатар ел қуаттаған.

Украинаға АҚШ қаруын әперу схемасына Франциядан бөлек, Украинаға мүлде қару бермеген Венгрия қатыспайды. Одан Чехия да бас тартып отыр. Чехия премьер-министрі Петр Фиала Прага Украинаға "басқа жолмен" көмектесуге ұмтылады деп мәлімдеді. La Stampa басылымының жазуынша, Трамп бастамасына Италия да қосылмайды.

Бұған дейін Axios басылымы осы жоба бойынша АҚШ-тан шамамен 10 миллиард долларға қару-жарақ сатып алынуы мүмкін екенін жазған. Украинаға берілетін қару-жарақ арасында Patriot әуе қорғаныс кешені, ракета жабдықтары мен оқ-дәрі бар. Дегенмен Дональд Трамп Украинаға алысқа ұшатын ракеталар жеткізілмейтінін кесіп айтты. Ол Мәскеуге соққы жасауды қолдамайды.

Бұған дейін Трамп Украинаға Patriot кешеніне арналған ракеталар жеткізіле бастағанын мәлімдеген.

"Patriot-қа арналған ракеталар жіберілді. Олар Германиядан барады, олардың орнын кейін Германия толтырады. Барлық жағдайда АҚШ-қа толық төлем түседі. Барлығын бізге НАТО төлеп береді, кейбір жағдайда ЕО елдерінен тіке төлем түспек" деді сейсенбі күні Трамп журналистерге.

Ол Украинаға қанша снаряд жіберілгенін айтпады. 14 шілдеде Америка президенті АҚШ Киевке Patriot-қа арналған 17 жүйе жіберілетінін, кейбірі жақын күндері жеткізілетінін айтқан еді. Сарапшылардың болжамынша, мәселе кешендер саны емес, қондырғылар жөнінде болып отыр.

Трамптың Украинаға қару-жарақ жеткізу схемасын ЕО негізінен қолдағанмен, кейбір саясаткерлер сынады. Атап айтқанда, ЕО-ның сыртқы саясат ведомствосының жетекшісі Кая Каллас 15 шілдеде қалай болғанда да Вашингтон Украинаға қару-жарақ беру "міндетінің" бір бөлігін өзі көтеруі керек деп айтқан.

"Егер сіз қару-жарақ беремін деп уәде еткен болсаңыз, бірақ ол үшін басқа біреу төлейді деп айтсаңыз, онда іс жүзінде мүлде бермеген болып шығасыз" деді Каллас. Оның сөзінен France Presse үзінді келтіреді.

16 шілдеде президент Қасым-Жомарт Тоқаев "ҚР кейбір заңнамалық актілеріне ҚР қылмыстық заңнамасын оңтайландыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңға қол қойды. Құжат некеге мәжбүрлеу, сталкинг үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырады.

Ақорданың хабарлауынша, заңмен Қылмыстық, Қылмыстық-процестік, Қылмыстық-атқару кодекстері, "Неке және отбасы туралы" кодекс, "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" кодекске, "Жедел-іздестіру қызметі туралы", "Төлемдер және төлем жүйелері туралы" және басқа да заңдарға түзету енгізілген.

"Түзетулердің бірінші блогы қылмыстық заңнаманың тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Түзетулердің екінші блогы қылмыстық заңнаманы жетілдіруді және кейбір қоғамдық қауіпті әрекеттер үшін жауапкершілікті арттыруды көздейді. Түзетулердің үшінші блогы қылмыстық процесте азаматтардың құқықтарын қорғауды күшейтуге, қылмыстық процесті оңтайландыруға бағытталған. Түзетулердің төртінші блогы қылмыстық-атқару заңнамасын жетілдіруге арналған" деп жазылған Ақорда сайтында.

Заңға сәйкес, Қылмыстық кодекс жаңа бап – "Некеге мәжбүрлеу" 125-1 бабымен толықтырылған. Бастапқыда жобада қыз алып қашу ұғымы қарастырылса, кейін оның орнына "Некеге мәжбүрлеу" ұғымы қолданылды. Жәбірленуші әйел адам да, ер адам да болуы мүмкін.

Мұндай қылмыс түрін жасағандарға айыппұл, қоғамдық жұмыс, бостандықты шектеу, сонымен бірге 2 жылға дейін бостандықтан айыру жазасы қарастырылған. Ал егер күш қолданылған жағдайда және кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыс жасалса немесе топ болып жасалғаны анықталса немесе қызметтік өкілетті пайдаланылғаны дәлелденсе, түрме жазасы 3 жылдан 7 жылға дейін ұлғайтылуы мүмкін. Ұрланған адамды өз ерікпен босату да кінәліні қылмыстық жауапкершіліктен босатпайды.

Ал сталкинг (115-1 бап) бойынша ең жоғарғы жаза – 50 тәулікке қамау.

Ресми мәлімет бойынша, үш жылда қыз алып қашу бойынша полицияға 214 шағым келіп түскен. Тек 10-ы ғана сотқа жеткен. Қыз бала өзіне күш қолданғанын дәлелдесе де кейбір қылмыстық істер жабылған. Ақпаратқа қарағанда, мұндай оқиғалардың басым бөлігі негізінен оңтүстік өңірлерде болады.

Қазақстанда қызды еркінен тыс алып қашуға байланысты іс-әрекеттер "Адам ұрлау" бабы бойынша сараланып келген еді, ал құқық қорғаушылар мен фем-белсенділер сталкинг деп сипаттайтын іс-әрекеттер бойынша полицияға арыз берілсе, көбіне "ұсақ бұзақылық" ретінде қарастырылатынын айтқан.

Ақтөбеде парашюттен секіру бойынша оқу-жаттығу кезінде әуе қорғаныс күштері әскери институтының курсанты қаза болды. Бұл жөнінде жоғары оқу орнының баспасөз қызметіне сүйенген Қазақпарат жазды.

Ресми ақпаратқа қарағанда, жаттығу кезінде әскери қызметкердің парашюті ашылмай қалған.

Оқиғаға байланысты қылмыстық іс қозғалған. Тергеу жүріп жатқаны хабарланды.

Үкіметтің баспасөз қызметі премьермен брифинг кезіндегі видеодан Қаңтар жайлы сұрақтың кесілу себебін түсіндірді.

«Техникалық ақау кесірінен [кесілген]. Мамандар қазір жұмыс істеп жатыр. Кейін сілтемесін жібереміз» деді үкіметтің баспасөз қызметінің өкілі Диляра Әленова Азаттыққа.

15 шілдеде премьер-министр Олжас Бектеновке брифинг кезінде журналист Қожахмет Кеңесбек «Қаңтар шындығы қаншалықты ашылды? Шенеунік емес, әке ретінде бүлдіршіндердің қазасын қалай қабылдадыңыз?» деп сұрақ қойған еді.

Ал үкімет жетекшісі "барлық ақиқат ашылды, бәрі белгілі болды", "мемлекет басшысының саяси жігерінің арқасында осы жағдайдан аман-есен шықтық" деген.

Бірақ кейін үкіметтің арнасында жарияланған видеода бұл диалог жоқ болып шықты. Үш сағаттан астам уақытқа созылған видеоның кесілгені білінеді. Үзінді кесілгенін ең алғаш болып журналист Вадим Борейко байқап, өзінің арнасында брифингтің өңделмеген нұсқасын тұтас жариялаған.

Желіде журналистер мен құқық қорғаушылар үкіметтің әрекетін сынады.

«Яғни, бейбіт адамдарға оқ ату, арасында кәмелетке толмаған жеті бала да бар, тергеу изоляторларындағы жаппай азаптау, қаза болғандарға эксгумация жасау, тәуелсіз тергеуден бас тарту — осы ма «аман-есен шығу» деген? Өзінің жауабы арқылы премьер-министр ресми түрде тірі және өлі азаматтарға күш көрсетуді қалыпты жағдай деп танып отыр ма?» деп жазды журналист Динара Егеубаева.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев "елге мыңдаған террорист шабуыл жасады" деп мәлімдеп, күш құрылымдарына ескертусіз оқ атуға бұйрық берген 2022 жылғы Қаңтар оқиғасы кезінде Қазақстанда, ресми мәлімет бойынша, 238 адам қаза тапқан. Оның жартысынан көбі Алматыда мерт болды. Билік елге сырттан әлдебір террор тобы шабуылдағанына ешқандай айғақ-дәлел келтірмеді.

Қаңтарда адамдарға оқ атқандардың дені анықталған жоқ, кісі өлімі фактісі бойынша қозғалған істердің көбі жабылып қалды. Кейін бірнеше әскери қызметші "адам өлтіру" айыбымен емес, "қызметін асыра пайдалану" бабы бойынша жауапқа тартылды. Азаптау бойынша да істердің көбі жабылған. Астана қанды оқиғаны тәуелсіз зерттеу туралы ұсынысты кері қайтарды.

Бірінші президент Нұрсұлтан Назарбаевтың әйелі Сара Назарбаева Алматыдағы президент іс басқармасының медициналық орталығына қарасты ұлттық госпитальда (совминка) ем қабылдап жатыр.

Ұлттық госпитальдың директоры Асхат Бралов «Қазақпарат» агенттігінің ресми сауалына осылай жауап берген.

Оның сөзінше, науқасқа «тиісті медициналық қызмет» көрсетіліп жатыр. Оның жағдайын «білікті мамандар» бақылап отыр. Ол «науқасқа қойылған диагноз, денсаулығы, емдеу әдістері мен нәтиже дәрігерлік құпия» екенін қайталаған.

Мамыр айында бірінші президенттің баспасөз хатшысы Айдос Үкібай «Сара Назарбаева қайтыс болды» деген ақпаратты жоққа шығарған еді.

Бұған дейін 84 жастағы Сара Назарбаеваның ауыр халде жатқаны айтылған. Қазақстандық сайттар кейінгі кезде бұл аурухана маңында күзет күшейгенін жазған.

Батыс елдері Мәскеудің соғысты тоқтату шарттарымен санасып, өзара қимыл бастамайынша Ресей президенті Владимир Путин Украинадағы әскери қимылды жалғастыра бермек. Оған Америка президенті Дональд Трамптың "Мәскеуге қарсы санкцияны күшейтуге дайынбыз" деген сөзі де бөгет бола алмайды және Ресей әскері алға жылжып келе жатқандықтан Путиннің талаптары көбеюі мүмкін. Бұл жөнінде Кремльге жақын үш дереккөзге сүйенген Reuters жазды.

Агенттік дереккөзінің сөзінше, батыс елдерінің шектеу шараларына қарсы төтеп беруге Ресей экономикасы мен қарулы күштерінің шамасы жетеді.

14 шілдеде АҚШ президенті Дональд Трамп Владимир Путиннің атысты тоқтатудан бас тартқандығынан көңілі қалғандығын айтып, Украинаға қару-жарақ беретінін мәлімдеген. Арасында зенит-ракеталық "Пэтриот" кешені де бар. Трамп сонымен бірге егер 50 күн ішінде бейбітшілік туралы келісім жасалмаса, Мәскеуге қатаң санкция салатынын айтқан.

Reuters сөйлескен Кремльдің ұстанымына жақын үш ресейлік дереккөз батыс қанша қысым жасаса да, Путин соғысты тоқтатпайтынын айтты. Олардың сөзінше, Ресей әрі қарай да экономикалық соққыларға төтеп бере алады. Вашингтон тіпті Ресей мұнайын сатып алушыларға баж салығын салса да, Мәскеу оған шыдас береді.

"Путиннің пікірінше, ешкім онымен Украинада бейбітшілікті орнату шарттарының жай-жапсарын ден қойып талқыламаған. Сондықтан ол дегеніне жетпейінше келіссөзді жалғастыруға ниетті" деді дереккөздердің бірі.

• 14 шілдеде Ақ үйдегі кабинетінде мәлімдеме жасаған Дональд Трамп егер Ресей 50 күн ішінде Украинадағы соғысты тоқтатуға келіспесе, Мәскеуге "өте қатаң санкция" салуға дайын екенін мәлімдеген.
• Мәскеу Украинаның төрт облысынан украин күштерін әкетпейінше соғысты тоқтатпайтынын айтқан. Аталған төрт облысты Мәскеу "өз жері" деп санайды.

Сейсенбі, 15 шілде күні Брюссельде өткен жиында Еуроодақ елдерінің сыртқы істер министрлері Ресейге қарсы 18-санкциялар пакетін қабылдау бойынша ортақ келісімге келе алмады. Бұл туралы Азат Еуропа/Азаттық радиосы медиакорпорациясының тілшісі Рикард Йозвяк хабарлады.

Бұл мәселеде ортақ шешім қабылдауға Словакия мен Мальтаның ұстанымдары мүмкіндік бермей отыр. Бұған дейін хабарланғандай, Братислава Брюссельден Ресей газын Еуроодақ елдеріне жеткізуге толық тыйым салудан болуы ықтимал залалды өтеуге кепілдік беруін талап еткен. Ал Politico журналының жазуынша, Мальта Ресей мұнайына баға шегін қатайту өзінің танкер флотына кері әсер етуі мүмкін деп қауіптенеді.

Санкциялар пакетін талқылау сәрсенбі күні Еуроодақ елдері елшілерінің деңгейінде жалғаспақ. Бұған дейін 18-санкциялар пакетіне Ресей мұнайына баға шегін динамикалық түрде белгілеу, "Солтүстік ағыс" және "Солтүстік ағыс-2" газ құбырларының жұмысын тоқтату, сондай-ақ ресейлік банктерге жаңа шектеулер енгізу қарастырылып отыр деп хабарланған еді.

"Өзбекстанның конституциялық құрылымын құлатуға талпынды", "жаппай тәртіпсіздік ұйымдастырды" және "билікті басып алмақ болып сөз байласты" деген айыптармен 16 жылға түрмеге қамалған қарақалпақ белсендісі Дәулетмұрат Тәжімұратовтың өміріне қауіп төндірген тұтқындар басқа жерге ауыстырылды. Мұны "Азаттық Азия" редакциясына белсендінің бауыры Ренат Тәжімұратов хабарлады.

"Бұл жөнінде анамызға колония басшысы, яғни бауырым отырған мекеменің бастығы айтыпты. Кейін мұны Дәулетмураттың өзі адвокатына растаған. Бұл — біз үшін зор қуаныш. Өйткені сол тұтқындар бауырымды үнемі ұрып-соғып, қорлық көрсететін. Олар онымен бір бөлмеде тұрып, бір цехта жұмыс істейтін. Біз оның өміріне алаңдадық. Енді біз оның құқық қорғау органдарының бұрынғы қызметкерлері жазасын өтейтін колонияға ауыстырылғанын қалаймыз. Өйткені бұрын ол сотталғандарды бейімдеу орталығында жұмыс істеген, адвокат та болған. Түрмедегі адамдармен тікелей байланыста болған. Сондықтан бауырымның әдеттегі колонияда отыруы — өміріне қауіпті", — деді Ренат Тәжімұратов.

Халықаралық ұйымдардың дабылы

Биыл шілде айында Халықаралық адам құқықтары бойынша серіктестік (IPHR) пен "Орталық Азиядағы адам құқықтары" қауымдастығы (AHRCA) бірлескен мәлімдеме жасап, қамауда отырған Дәулетмұрат Тәжімұратовтың тағдырына қатты алаңдайтынын айтқан.

"Бізге жеткен мәліметтерге қарағанда, түрмеде жазасын өтеп жатқан оны [Дәулетмұрат Тәжімұратов – ред.] түрме қызметкерлері мен өзге тұтқындар үнемі соққыға жығып, тіл тигізіп, басқадай да азаптаған. 2025 жылы наурызда оның адвокаты көпшілік алдында Тәжімұратовтың денсаулық жағдайы мен оған түрмедегі қарым-қатынас жайлы мәлімдеме жасады. 2025 жылы мамырда оны тағы да азаптағаны туралы жаңа хабарлар тарады", — делінген халықаралық ұйымдардың есебінде.

Биыл мамыр айында адвокат Сергей Майоров үндеу жариялап, Тәжімұратов түрмеде сапқа тұру кезінде Өзбекстанның әнұранын айтудан бас тартқаны үшін соққыға жығылған деп хабарлады.

"Соңғы рет оны есінен танғанша ұрып-соққан. Кейін оны түрменің медицина бөлімшесіне жатқызған", — деді сол жолы адвокат.

Түрме аумағынан шығарылмайтын шағымдар

Туыстары мен адвокаты бірнеше рет өтініш жасағанымен, Дәулетмұрат Тәжімұратов жазасын өтеп жатқан Науаи қаласындағы колония әкімшілігі белсендінің денсаулығы нашарлағанына қарамастан, оны жеңіл жұмысқа ауыстырудан бас тартып отыр, деді Ренат Тәжімұратов.

Бұған дейін "Азаттық Азия" Тәжімұратовтың қорғаныш киімінсіз және арнаулы жабдықтарсыз әк шығаратын цехта жұмыс істеп жүргені жайлы хабарлаған.

"Бауырым әлі де әк өндіретін цехта жұмыс істеп жатыр. Бұл оның денсаулығын құртатын жұмыс. Бірақ колония әкімшілігі оны жеңіл жұмысқа ауыстырмайды. Оны қойып, оның жоғары тұрған мекемелерге жазған хаттары мен арыздарын бәз-баяғыдай колониядан сыртқа шығармайды", — деді Ренат Тәжімұратов "Азаттық Азия" тілшісіне.

Қарақалпақстандағы 2022 жылғы наразылықтар және сот үкімі

2022 жылғы 1-2 шілде күндері Қарақалпақстанда мыңдаған адам көшеге шығып, ресми Тәшкент енгізбек болған өзгерістер жобасында Өзбекстан Конституциясына Қарақалпақстанның Өзбекстан құрамынан референдум жолымен бөлініп шығу құқығы алынып тасталғанына наразылық білдірген еді. Өзбекстанның күштік құрылымдары бейбіт шеруге шыққан наразы халықты күшпен таратты: кей дерек бойынша, 21 адам қаза тауып, 200-ден астам адам жараланған. Қанды оқиғалардан кейін Тәшкент Конституцияға даулы өзгерістерді енгізуден бас тартқанымен, қарақалпақ белсенділерін ел ішінде де, шетелде де қудалауды бастаған.

Қарақалпақ тілінде шығатын "Ел қызметінде" газетінің бұрынғы бас редакторы Дәулетмұрат Тәжімұратов — 2022 жылы шілдеде Конституцияға енгізілмек болған түзетулерге қарсы Қарақалпақстандағы наразылық қозғалысының жетекшілерінің бірі.

2023 жылы қаңтарда Өзбекстан соты Дәулетмұрат Тәжімұратовты "конституциялық құрылымды құлатуға талпыну", "жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыру" және "билікті басып алу мақсатында сөз байласу" баптары бойынша айыпты деп танып, 16 жылға бас еркіндігінен айырды.

Түрмеде отырған Дәулетмұрат Тәжімұратовтың азаптауға ұшырағаны туралы мәлімдемелерін, сондай-ақ халықаралық құқық қорғау ұйымдарының оны дереу қамаудан босатуға үндеген талаптарын Өзбекстан билігі елеусіз қалдырған.

АҚШ президенті Дональд Трамп Украина президенті Владимир Зеленскиймен әңгіме барысында одан неге Киев Мәскеуге шабуыл жасамайтынын сұраған. Мұндай ақпаратты The Washington Post газеті аты-жөні аталмаған дереккөзге сүйеніп хабарлады. Басылым әңгіме барысында Трамп Украина Мәскеуге ғана емес, оған қоса Санкт-Петербургке де шабуылдап, Ресей президенті Владимир Путинге қысым жасауы керек деген деп жазды.

Зеленский Трампқа Мәскеуге ондай шабуыл жасау үшін АҚШ Украинаға тиісті қару-жарақ беруі қажет екенін айтып жауап қатқан деп жазылған мақалада. Басылым Трамп Украинаға Tomahawk қанатты зымырандарын жеткізу мүмкіндігін қарастырған дейді. Сонымен қатар, оның Украинаға америкалық ATACMS зымырандарын Ресейдің ішкі аумағына шабуыл жасауға пайдалануға рұқсат беруге мүмкіндігі бар деп жазды газет. Ол зымыран 300 шақырым қашыққа дейін жете алады.

Tomahawk зымырандары Украина аумағынан Мәскеу мен Петербургке дейін жете алады. Бұл мәселе өткен аптада талқыланғаны айтылып отыр. Бұған дейін Axios басылымы дереккөздерге сүйеніп, Вашингтон алысқа ұшатын зымырандарды беруге дайын деп жазған еді.

Киевке Tomahawk зымырандары берілетіні жайлы ресми ақпарат жарияланған жоқ. Washington Post деректеріне сәйкес, ол мәселе кейінге қалған. Трамп оған кейінірек қайта оралуы мүмкін. Ақ үй бұл ақпарат жайлы ешқандай түсініктеме бермеді.

Украина бұған дейін Ресейдің Мәскеу қаласы мен Ленинград облысына қашықтан дрондармен бірнеше рет шабуыл жасаған. Алайда қанатты зымыран дронға қарағанда әлдеқайда көп жарылғыш зат алып ұша алады, нысанаға да дәл түседі және оларды әуеден атып түсіру қиынырақ. Мәскеу Батыс елдері Украинаға алыстағы нысанаға жететін қару түрлерін беретін болса, ол қарулы жанжалды тіпті шиеленістіре түседі деп бірнеше рет мәлімдеген. Алайда Ресей 2022 жылғы 24 ақпанда кең ауқымды басқыншылық соғысын бастаған алғашқы күннен Украинаға қарсы шабуылдарға тура Tomahawk сияқты қанатты зымырандарды қолданып келеді.

Дүйсенбі күні Дональд Трамп АҚШ президенті лауазымына қайта кіріскен уақыттан бері алғаш рет, өзіне дейінгі президент Джо Байден әкімшілігі бекітпеген қару-жарақ партиялары Украинаға жеткізілетінін жариялады. Трамп Ресейге жаздың аяғына дейін Украинамен бітімге келу жайлы талап қойып, егер ол орындалмаған жағдайда Ресей мен одан энергия өнімдерін сатып алып отырған елдерге санкция салынатынын ескертті (қазіргі кезде Ресейдің негізгі экспорт нарықтары — Қытай, Үндістан және Словакия).