13 қарашада Ақтөбедегі тергеу изоляторынан қарақалпақ белсендісі Тілеубике Юлдашева бостандыққа шықты. Юлдашеваға былтыр Қарақалпақстандағы Нүкіс оқиғасынан соң өзбек билігі халықаралық іздеу жариялап, Ресейге бас сауғаламақ болған жерінен Қазақстанның батысында қамалған болатын.
2022 жылғы қарашадан бастап бір жыл бойы Ақтөбедегі тергеу изоляторында болған Юлдашеваны қылмыстық-атқару жүйесінің қызметкерлері бүгін түрмеден шыққан бойы көші-қон полициясына алып барды. Ол жерде Юлдашеваның Ақтөбедегі тұрғылықты мекенжайы анықталған.
Ақтөбе облысы жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының хабарлауынша, Юлдашева түрмеде отырып босқын мәртебесін сұраған. Бұл өтінішті арнайы комиссия қарашаның 24-іне қарайды. Сол кезге дейін қарақалпақ белсендісі Ақтөбеде болады. Одан кейін Алматы қаласында тұратын туыстарына бармақшы.
-Қазақ билігінен мені Өзбекстанға бермеуді сұраймын. Егер Өзбекстанға беретін болса, ол жақта мені азаптау, қорлау күтіп тұр. Маған босқын мәртебесін беріп, өміріме араша түсуін сұраймын,- деді Юлдашева Азаттыққа түрмеден шыққан соң берген сұқбатында.
Қазақстандағы адам құқықтары мен заңдылықтарды сақтау жөніндегі халықаралық бюроның Ақтөбе бөлімшесінің жетекшісі Ирина Гольцварттың сөзінше, Тілеубике Юлдашеваға былтыр берілген "Қазақстаннан пана іздеуші куәлігінің" мерзімі биыл 3 желтоқсан күні аяқталады.
Қазақстан заңы бойынша, мұндай куәлігі бар адам экстрадицияланбайды.
Бірақ 24 қарашаға жоспарланған жиында арнайы комиссияның қандай шешім қабылдары белгісіз.
Ақтөбе облысы жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Әнуарбек Қонжардың сөзінше, “Қазақстаннан пана іздеуші”куәлігінің мерзімін ұзарту не ұзартпау, болмаса Юлдашеваға босқын мәртебесін беру-бермеу мәселесін бірнеше мемлекеттік мекеме өкілінен құралған комиссия шешеді. Ол комиссияның құрамында ұлттық қауіпсіздік комитеті, ішкі саясат, көші-қон басқармасы, білім мен денсаулық сақтау саласының өкілдері бар.
Қарақалпақ белсендісі Тілеубике Юлдашева 2022 жылғы 13 қарашада Қазақстанның Ақтөбе облысы мен Ресейдің Орынбор облысы шекарасындағы "Жайсаң" бекетінде ұсталған. Қазақстан шекарашылары Юлдашеваны "халықаралық іздеу жарияланған адам" деп Ресейге өткізбей қойған.
Бұған дейін Қазақстанда қарақалпақтың төрт белсендісі – Қошқарбай Төремұратов, Жангелді Жақсымбетов, Раиса Құдайбергенова мен Зиуар Мирманбетова ұсталған еді.
"Бұл азаматтардың басым көпшілігінен өзбек билігі 2022 жылғы шілде айының басындағы Нүкіс оқиғасынан кейін "конституциялық құрылысқа нұқсан келтірмек болды" деп күдіктеніп отыр " деген еді Азаттыққа Адам құқықтары мен заңдылықтарды сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросы.
Халықаралық бюро өкілінің хабарлауынша, Тілеубике Юлдашева 2020 жылғы қаңтар айынан бері Қазақстанда тұрған. Өз елінде саяси себеппен қудаланудан қауіптенгендіктен, Нүкіс оқиғасынан соң Қазақстаннан пана сұраған. Бюро қарақалпақ белсендісіне жан-жақты құқықтық қолдау көрсетілетінін хабарлады.
Ақпаратқа қарағанда, құқық қорғаушы Тілеубике Юлдашева Қарақалпақстанда 2013-2014 жылдары қоғам белсендісі ретінде көзге түсе бастаған. "Өзбек билігінің қысымына қарамаcтан", Қарақалпақстанның тәуелсіздігін талап еткен акцияларды белсенді түрде қолдаған. Өзбек билігінен қысым көрген қарақалпақ белсенділерінің құқығын қорғаған.
Осыған дейін Қазақстанда қарақалпақ белсенділерінің ұсталуына алаңдаған халықаралық Human Rights Watch адам құқығын қорғау ұйымы Қазақстанды қарақалпақ белсенділерін Өзбекстанға бермеуге үндеген. Ұйым Қазақстан билігіне халықаралық қауымдастық алдында алған міндеттемелерін еске салып, халықаралық құқыққа сәйкес, кез келген адамды елінде қауіп күтіп тұрса, күшпен қайтаруға болмайтынын құлаққағыс еткен.
Нөкіс оқиғасы 2022 жылы 1 шілдеде Өзбекстанның жаңа конституциясының жобасы жарияланғанда басталған. Жаңа конституцияда Қарақалпақстанды егемендігінен айыру көзделген. Нөкістегі қантөгістен кейін Өзбекстан парламенті Қарақалпақстанның егемендігін конституцияда қалдырған.
Өзбекстан билігінің мәліметінше, Нөкіс оқиғасында 21 адам өлген. Тәуелсіз бақылаушылар жаппай наразылық кезінде 77 адам өлген деп санайды. 500-ден астам адам ұсталған. Осы оқиғадан соң өзбек билігі Нүкіс оқиғасына қатысқан қарақалпақ белсенділерін ұстап, соттаған.
ПІКІРЛЕР