Халықаралық адам құқықтарын қорғаушы ұйымдар Түркімен үкіметі қамауда ұстап отырған үш түркіменнің тағдырына лаңдаушылық танытып отыр. Ол «Азаттық» радиосының Түркіменстандағы тілшісі Оғулсапар Мурадова, құқық қорғаушы белсенділер Амангурбан Аманклишев пен Сапардурды Хажиевтің қамауға алынғанына бір айдан асты. Олардың мәлімдемесінде, қамаудағы ол үш азаматтың азапталуы мүмкін екені айтылған.

Еуропаның бірқатар елі 14 шілдеде АҚШ президенті Дональд Трамп пен НАТО-ның бас хатшысы Марк Рютте айтқан – Украинаға Америкадан қару-жарақ сатып әперу жобасына қатыспайды. Бұл жөнінде осы елдердің өкілдері мен дереккөздерге сүйенген БАҚ жазды.

Politico-ның жазуынша, аталған схемаға Франция қатыспайды. Жағдайдан хабары бар екі француз шенеунігінің сөзінше, Париж бірінші кезекте Еуропаның қорғаныс өнеркәсібін алға қойып отырған президент Эммануэль Макронның ұмтылысына байланысты бұдан бас тартқан.

Ал Германияның ұстанымы Франциядан ерекше. Германия канцлері Фридрих Мерц Трамптың бастамасын жылы қабылдаған. Ал қорғаныс министрі Борис Писториус АҚШ қорғаныс министрімен америкалық Patriot кешенін Украинаға сатып әперу мәселесін талқылаған. Politico басылымы Трамп ұсынған схема әу баста Германияның идеясы болғанын жазды. Мерцтің пікірінше, Америка қару-жарағын сатып әперу – Украинаны тиісті қару-жарақпен қамтамасыз етудің жалғыз әрі ең жылдам жолы. Схеманы Нидерланды және Ұлыбритания, өзге де бірқатар ел қуаттаған.

Украинаға АҚШ қаруын әперу схемасына Франциядан бөлек, Украинаға мүлде қару бермеген Венгрия қатыспайды. Одан Чехия да бас тартып отыр. Чехия премьер-министрі Петр Фиала Прага Украинаға "басқа жолмен" көмектесуге ұмтылады деп мәлімдеді. La Stampa басылымының жазуынша, Трамп бастамасына Италия да қосылмайды.

Бұған дейін Axios басылымы осы жоба бойынша АҚШ-тан шамамен 10 миллиард долларға қару-жарақ сатып алынуы мүмкін екенін жазған. Украинаға берілетін қару-жарақ арасында Patriot әуе қорғаныс кешені, ракета жабдықтары мен оқ-дәрі бар. Дегенмен Дональд Трамп Украинаға алысқа ұшатын ракеталар жеткізілмейтінін кесіп айтты. Ол Мәскеуге соққы жасауды қолдамайды.

Бұған дейін Трамп Украинаға Patriot кешеніне арналған ракеталар жеткізіле бастағанын мәлімдеген.

"Patriot-қа арналған ракеталар жіберілді. Олар Германиядан барады, олардың орнын кейін Германия толтырады. Барлық жағдайда АҚШ-қа толық төлем түседі. Барлығын бізге НАТО төлеп береді, кейбір жағдайда ЕО елдерінен тіке төлем түспек" деді сейсенбі күні Трамп журналистерге.

Ол Украинаға қанша снаряд жіберілгенін айтпады. 14 шілдеде Америка президенті АҚШ Киевке Patriot-қа арналған 17 жүйе жіберілетінін, кейбірі жақын күндері жеткізілетінін айтқан еді. Сарапшылардың болжамынша, мәселе кешендер саны емес, қондырғылар жөнінде болып отыр.

Трамптың Украинаға қару-жарақ жеткізу схемасын ЕО негізінен қолдағанмен, кейбір саясаткерлер сынады. Атап айтқанда, ЕО-ның сыртқы саясат ведомствосының жетекшісі Кая Каллас 15 шілдеде қалай болғанда да Вашингтон Украинаға қару-жарақ беру "міндетінің" бір бөлігін өзі көтеруі керек деп айтқан.

"Егер сіз қару-жарақ беремін деп уәде еткен болсаңыз, бірақ ол үшін басқа біреу төлейді деп айтсаңыз, онда іс жүзінде мүлде бермеген болып шығасыз" деді Каллас. Оның сөзінен France Presse үзінді келтіреді.

16 шілдеде президент Қасым-Жомарт Тоқаев "ҚР кейбір заңнамалық актілеріне ҚР қылмыстық заңнамасын оңтайландыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңға қол қойды. Құжат некеге мәжбүрлеу, сталкинг үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырады.

Ақорданың хабарлауынша, заңмен Қылмыстық, Қылмыстық-процестік, Қылмыстық-атқару кодекстері, "Неке және отбасы туралы" кодекс, "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" кодекске, "Жедел-іздестіру қызметі туралы", "Төлемдер және төлем жүйелері туралы" және басқа да заңдарға түзету енгізілген.

"Түзетулердің бірінші блогы қылмыстық заңнаманың тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Түзетулердің екінші блогы қылмыстық заңнаманы жетілдіруді және кейбір қоғамдық қауіпті әрекеттер үшін жауапкершілікті арттыруды көздейді. Түзетулердің үшінші блогы қылмыстық процесте азаматтардың құқықтарын қорғауды күшейтуге, қылмыстық процесті оңтайландыруға бағытталған. Түзетулердің төртінші блогы қылмыстық-атқару заңнамасын жетілдіруге арналған" деп жазылған Ақорда сайтында.

Заңға сәйкес, Қылмыстық кодекс жаңа бап – "Некеге мәжбүрлеу" 125-1 бабымен толықтырылған. Бастапқыда жобада қыз алып қашу ұғымы қарастырылса, кейін оның орнына "Некеге мәжбүрлеу" ұғымы қолданылды. Жәбірленуші әйел адам да, ер адам да болуы мүмкін.

Мұндай қылмыс түрін жасағандарға айыппұл, қоғамдық жұмыс, бостандықты шектеу, сонымен бірге 2 жылға дейін бостандықтан айыру жазасы қарастырылған. Ал егер күш қолданылған жағдайда және кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыс жасалса немесе топ болып жасалғаны анықталса немесе қызметтік өкілетті пайдаланылғаны дәлелденсе, түрме жазасы 3 жылдан 7 жылға дейін ұлғайтылуы мүмкін. Ұрланған адамды өз ерікпен босату да кінәліні қылмыстық жауапкершіліктен босатпайды.

Ал сталкинг (115-1 бап) бойынша ең жоғарғы жаза – 50 тәулікке қамау.

Ресми мәлімет бойынша, үш жылда қыз алып қашу бойынша полицияға 214 шағым келіп түскен. Тек 10-ы ғана сотқа жеткен. Қыз бала өзіне күш қолданғанын дәлелдесе де кейбір қылмыстық істер жабылған. Ақпаратқа қарағанда, мұндай оқиғалардың басым бөлігі негізінен оңтүстік өңірлерде болады.

Қазақстанда қызды еркінен тыс алып қашуға байланысты іс-әрекеттер "Адам ұрлау" бабы бойынша сараланып келген еді, ал құқық қорғаушылар мен фем-белсенділер сталкинг деп сипаттайтын іс-әрекеттер бойынша полицияға арыз берілсе, көбіне "ұсақ бұзақылық" ретінде қарастырылатынын айтқан.

Ақтөбеде парашюттен секіру бойынша оқу-жаттығу кезінде әуе қорғаныс күштері әскери институтының курсанты қаза болды. Бұл жөнінде жоғары оқу орнының баспасөз қызметіне сүйенген Қазақпарат жазды.

Ресми ақпаратқа қарағанда, жаттығу кезінде әскери қызметкердің парашюті ашылмай қалған.

Оқиғаға байланысты қылмыстық іс қозғалған. Тергеу жүріп жатқаны хабарланды.

Үкіметтің баспасөз қызметі премьермен брифинг кезіндегі видеодан Қаңтар жайлы сұрақтың кесілу себебін түсіндірді.

«Техникалық ақау кесірінен [кесілген]. Мамандар қазір жұмыс істеп жатыр. Кейін сілтемесін жібереміз» деді үкіметтің баспасөз қызметінің өкілі Диляра Әленова Азаттыққа.

15 шілдеде премьер-министр Олжас Бектеновке брифинг кезінде журналист Қожахмет Кеңесбек «Қаңтар шындығы қаншалықты ашылды? Шенеунік емес, әке ретінде бүлдіршіндердің қазасын қалай қабылдадыңыз?» деп сұрақ қойған еді.

Ал үкімет жетекшісі "барлық ақиқат ашылды, бәрі белгілі болды", "мемлекет басшысының саяси жігерінің арқасында осы жағдайдан аман-есен шықтық" деген.

Бірақ кейін үкіметтің арнасында жарияланған видеода бұл диалог жоқ болып шықты. Үш сағаттан астам уақытқа созылған видеоның кесілгені білінеді. Үзінді кесілгенін ең алғаш болып журналист Вадим Борейко байқап, өзінің арнасында брифингтің өңделмеген нұсқасын тұтас жариялаған.

Желіде журналистер мен құқық қорғаушылар үкіметтің әрекетін сынады.

«Яғни, бейбіт адамдарға оқ ату, арасында кәмелетке толмаған жеті бала да бар, тергеу изоляторларындағы жаппай азаптау, қаза болғандарға эксгумация жасау, тәуелсіз тергеуден бас тарту — осы ма «аман-есен шығу» деген? Өзінің жауабы арқылы премьер-министр ресми түрде тірі және өлі азаматтарға күш көрсетуді қалыпты жағдай деп танып отыр ма?» деп жазды журналист Динара Егеубаева.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев "елге мыңдаған террорист шабуыл жасады" деп мәлімдеп, күш құрылымдарына ескертусіз оқ атуға бұйрық берген 2022 жылғы Қаңтар оқиғасы кезінде Қазақстанда, ресми мәлімет бойынша, 238 адам қаза тапқан. Оның жартысынан көбі Алматыда мерт болды. Билік елге сырттан әлдебір террор тобы шабуылдағанына ешқандай айғақ-дәлел келтірмеді.

Қаңтарда адамдарға оқ атқандардың дені анықталған жоқ, кісі өлімі фактісі бойынша қозғалған істердің көбі жабылып қалды. Кейін бірнеше әскери қызметші "адам өлтіру" айыбымен емес, "қызметін асыра пайдалану" бабы бойынша жауапқа тартылды. Азаптау бойынша да істердің көбі жабылған. Астана қанды оқиғаны тәуелсіз зерттеу туралы ұсынысты кері қайтарды.

Бірінші президент Нұрсұлтан Назарбаевтың әйелі Сара Назарбаева Алматыдағы президент іс басқармасының медициналық орталығына қарасты ұлттық госпитальда (совминка) ем қабылдап жатыр.

Ұлттық госпитальдың директоры Асхат Бралов «Қазақпарат» агенттігінің ресми сауалына осылай жауап берген.

Оның сөзінше, науқасқа «тиісті медициналық қызмет» көрсетіліп жатыр. Оның жағдайын «білікті мамандар» бақылап отыр. Ол «науқасқа қойылған диагноз, денсаулығы, емдеу әдістері мен нәтиже дәрігерлік құпия» екенін қайталаған.

Мамыр айында бірінші президенттің баспасөз хатшысы Айдос Үкібай «Сара Назарбаева қайтыс болды» деген ақпаратты жоққа шығарған еді.

Бұған дейін 84 жастағы Сара Назарбаеваның ауыр халде жатқаны айтылған. Қазақстандық сайттар кейінгі кезде бұл аурухана маңында күзет күшейгенін жазған.

Батыс елдері Мәскеудің соғысты тоқтату шарттарымен санасып, өзара қимыл бастамайынша Ресей президенті Владимир Путин Украинадағы әскери қимылды жалғастыра бермек. Оған Америка президенті Дональд Трамптың "Мәскеуге қарсы санкцияны күшейтуге дайынбыз" деген сөзі де бөгет бола алмайды және Ресей әскері алға жылжып келе жатқандықтан Путиннің талаптары көбеюі мүмкін. Бұл жөнінде Кремльге жақын үш дереккөзге сүйенген Reuters жазды.

Агенттік дереккөзінің сөзінше, батыс елдерінің шектеу шараларына қарсы төтеп беруге Ресей экономикасы мен қарулы күштерінің шамасы жетеді.

14 шілдеде АҚШ президенті Дональд Трамп Владимир Путиннің атысты тоқтатудан бас тартқандығынан көңілі қалғандығын айтып, Украинаға қару-жарақ беретінін мәлімдеген. Арасында зенит-ракеталық "Пэтриот" кешені де бар. Трамп сонымен бірге егер 50 күн ішінде бейбітшілік туралы келісім жасалмаса, Мәскеуге қатаң санкция салатынын айтқан.

Reuters сөйлескен Кремльдің ұстанымына жақын үш ресейлік дереккөз батыс қанша қысым жасаса да, Путин соғысты тоқтатпайтынын айтты. Олардың сөзінше, Ресей әрі қарай да экономикалық соққыларға төтеп бере алады. Вашингтон тіпті Ресей мұнайын сатып алушыларға баж салығын салса да, Мәскеу оған шыдас береді.

"Путиннің пікірінше, ешкім онымен Украинада бейбітшілікті орнату шарттарының жай-жапсарын ден қойып талқыламаған. Сондықтан ол дегеніне жетпейінше келіссөзді жалғастыруға ниетті" деді дереккөздердің бірі.

• 14 шілдеде Ақ үйдегі кабинетінде мәлімдеме жасаған Дональд Трамп егер Ресей 50 күн ішінде Украинадағы соғысты тоқтатуға келіспесе, Мәскеуге "өте қатаң санкция" салуға дайын екенін мәлімдеген.
• Мәскеу Украинаның төрт облысынан украин күштерін әкетпейінше соғысты тоқтатпайтынын айтқан. Аталған төрт облысты Мәскеу "өз жері" деп санайды.

Сейсенбі, 15 шілде күні Брюссельде өткен жиында Еуроодақ елдерінің сыртқы істер министрлері Ресейге қарсы 18-санкциялар пакетін қабылдау бойынша ортақ келісімге келе алмады. Бұл туралы Азат Еуропа/Азаттық радиосы медиакорпорациясының тілшісі Рикард Йозвяк хабарлады.

Бұл мәселеде ортақ шешім қабылдауға Словакия мен Мальтаның ұстанымдары мүмкіндік бермей отыр. Бұған дейін хабарланғандай, Братислава Брюссельден Ресей газын Еуроодақ елдеріне жеткізуге толық тыйым салудан болуы ықтимал залалды өтеуге кепілдік беруін талап еткен. Ал Politico журналының жазуынша, Мальта Ресей мұнайына баға шегін қатайту өзінің танкер флотына кері әсер етуі мүмкін деп қауіптенеді.

Санкциялар пакетін талқылау сәрсенбі күні Еуроодақ елдері елшілерінің деңгейінде жалғаспақ. Бұған дейін 18-санкциялар пакетіне Ресей мұнайына баға шегін динамикалық түрде белгілеу, "Солтүстік ағыс" және "Солтүстік ағыс-2" газ құбырларының жұмысын тоқтату, сондай-ақ ресейлік банктерге жаңа шектеулер енгізу қарастырылып отыр деп хабарланған еді.

"Өзбекстанның конституциялық құрылымын құлатуға талпынды", "жаппай тәртіпсіздік ұйымдастырды" және "билікті басып алмақ болып сөз байласты" деген айыптармен 16 жылға түрмеге қамалған қарақалпақ белсендісі Дәулетмұрат Тәжімұратовтың өміріне қауіп төндірген тұтқындар басқа жерге ауыстырылды. Мұны "Азаттық Азия" редакциясына белсендінің бауыры Ренат Тәжімұратов хабарлады.

"Бұл жөнінде анамызға колония басшысы, яғни бауырым отырған мекеменің бастығы айтыпты. Кейін мұны Дәулетмураттың өзі адвокатына растаған. Бұл — біз үшін зор қуаныш. Өйткені сол тұтқындар бауырымды үнемі ұрып-соғып, қорлық көрсететін. Олар онымен бір бөлмеде тұрып, бір цехта жұмыс істейтін. Біз оның өміріне алаңдадық. Енді біз оның құқық қорғау органдарының бұрынғы қызметкерлері жазасын өтейтін колонияға ауыстырылғанын қалаймыз. Өйткені бұрын ол сотталғандарды бейімдеу орталығында жұмыс істеген, адвокат та болған. Түрмедегі адамдармен тікелей байланыста болған. Сондықтан бауырымның әдеттегі колонияда отыруы — өміріне қауіпті", — деді Ренат Тәжімұратов.

Халықаралық ұйымдардың дабылы

Биыл шілде айында Халықаралық адам құқықтары бойынша серіктестік (IPHR) пен "Орталық Азиядағы адам құқықтары" қауымдастығы (AHRCA) бірлескен мәлімдеме жасап, қамауда отырған Дәулетмұрат Тәжімұратовтың тағдырына қатты алаңдайтынын айтқан.

"Бізге жеткен мәліметтерге қарағанда, түрмеде жазасын өтеп жатқан оны [Дәулетмұрат Тәжімұратов – ред.] түрме қызметкерлері мен өзге тұтқындар үнемі соққыға жығып, тіл тигізіп, басқадай да азаптаған. 2025 жылы наурызда оның адвокаты көпшілік алдында Тәжімұратовтың денсаулық жағдайы мен оған түрмедегі қарым-қатынас жайлы мәлімдеме жасады. 2025 жылы мамырда оны тағы да азаптағаны туралы жаңа хабарлар тарады", — делінген халықаралық ұйымдардың есебінде.

Биыл мамыр айында адвокат Сергей Майоров үндеу жариялап, Тәжімұратов түрмеде сапқа тұру кезінде Өзбекстанның әнұранын айтудан бас тартқаны үшін соққыға жығылған деп хабарлады.

"Соңғы рет оны есінен танғанша ұрып-соққан. Кейін оны түрменің медицина бөлімшесіне жатқызған", — деді сол жолы адвокат.

Түрме аумағынан шығарылмайтын шағымдар

Туыстары мен адвокаты бірнеше рет өтініш жасағанымен, Дәулетмұрат Тәжімұратов жазасын өтеп жатқан Науаи қаласындағы колония әкімшілігі белсендінің денсаулығы нашарлағанына қарамастан, оны жеңіл жұмысқа ауыстырудан бас тартып отыр, деді Ренат Тәжімұратов.

Бұған дейін "Азаттық Азия" Тәжімұратовтың қорғаныш киімінсіз және арнаулы жабдықтарсыз әк шығаратын цехта жұмыс істеп жүргені жайлы хабарлаған.

"Бауырым әлі де әк өндіретін цехта жұмыс істеп жатыр. Бұл оның денсаулығын құртатын жұмыс. Бірақ колония әкімшілігі оны жеңіл жұмысқа ауыстырмайды. Оны қойып, оның жоғары тұрған мекемелерге жазған хаттары мен арыздарын бәз-баяғыдай колониядан сыртқа шығармайды", — деді Ренат Тәжімұратов "Азаттық Азия" тілшісіне.

Қарақалпақстандағы 2022 жылғы наразылықтар және сот үкімі

2022 жылғы 1-2 шілде күндері Қарақалпақстанда мыңдаған адам көшеге шығып, ресми Тәшкент енгізбек болған өзгерістер жобасында Өзбекстан Конституциясына Қарақалпақстанның Өзбекстан құрамынан референдум жолымен бөлініп шығу құқығы алынып тасталғанына наразылық білдірген еді. Өзбекстанның күштік құрылымдары бейбіт шеруге шыққан наразы халықты күшпен таратты: кей дерек бойынша, 21 адам қаза тауып, 200-ден астам адам жараланған. Қанды оқиғалардан кейін Тәшкент Конституцияға даулы өзгерістерді енгізуден бас тартқанымен, қарақалпақ белсенділерін ел ішінде де, шетелде де қудалауды бастаған.

Қарақалпақ тілінде шығатын "Ел қызметінде" газетінің бұрынғы бас редакторы Дәулетмұрат Тәжімұратов — 2022 жылы шілдеде Конституцияға енгізілмек болған түзетулерге қарсы Қарақалпақстандағы наразылық қозғалысының жетекшілерінің бірі.

2023 жылы қаңтарда Өзбекстан соты Дәулетмұрат Тәжімұратовты "конституциялық құрылымды құлатуға талпыну", "жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыру" және "билікті басып алу мақсатында сөз байласу" баптары бойынша айыпты деп танып, 16 жылға бас еркіндігінен айырды.

Түрмеде отырған Дәулетмұрат Тәжімұратовтың азаптауға ұшырағаны туралы мәлімдемелерін, сондай-ақ халықаралық құқық қорғау ұйымдарының оны дереу қамаудан босатуға үндеген талаптарын Өзбекстан билігі елеусіз қалдырған.

АҚШ президенті Дональд Трамп Украина президенті Владимир Зеленскиймен әңгіме барысында одан неге Киев Мәскеуге шабуыл жасамайтынын сұраған. Мұндай ақпаратты The Washington Post газеті аты-жөні аталмаған дереккөзге сүйеніп хабарлады. Басылым әңгіме барысында Трамп Украина Мәскеуге ғана емес, оған қоса Санкт-Петербургке де шабуылдап, Ресей президенті Владимир Путинге қысым жасауы керек деген деп жазды.

Зеленский Трампқа Мәскеуге ондай шабуыл жасау үшін АҚШ Украинаға тиісті қару-жарақ беруі қажет екенін айтып жауап қатқан деп жазылған мақалада. Басылым Трамп Украинаға Tomahawk қанатты зымырандарын жеткізу мүмкіндігін қарастырған дейді. Сонымен қатар, оның Украинаға америкалық ATACMS зымырандарын Ресейдің ішкі аумағына шабуыл жасауға пайдалануға рұқсат беруге мүмкіндігі бар деп жазды газет. Ол зымыран 300 шақырым қашыққа дейін жете алады.

Tomahawk зымырандары Украина аумағынан Мәскеу мен Петербургке дейін жете алады. Бұл мәселе өткен аптада талқыланғаны айтылып отыр. Бұған дейін Axios басылымы дереккөздерге сүйеніп, Вашингтон алысқа ұшатын зымырандарды беруге дайын деп жазған еді.

Киевке Tomahawk зымырандары берілетіні жайлы ресми ақпарат жарияланған жоқ. Washington Post деректеріне сәйкес, ол мәселе кейінге қалған. Трамп оған кейінірек қайта оралуы мүмкін. Ақ үй бұл ақпарат жайлы ешқандай түсініктеме бермеді.

Украина бұған дейін Ресейдің Мәскеу қаласы мен Ленинград облысына қашықтан дрондармен бірнеше рет шабуыл жасаған. Алайда қанатты зымыран дронға қарағанда әлдеқайда көп жарылғыш зат алып ұша алады, нысанаға да дәл түседі және оларды әуеден атып түсіру қиынырақ. Мәскеу Батыс елдері Украинаға алыстағы нысанаға жететін қару түрлерін беретін болса, ол қарулы жанжалды тіпті шиеленістіре түседі деп бірнеше рет мәлімдеген. Алайда Ресей 2022 жылғы 24 ақпанда кең ауқымды басқыншылық соғысын бастаған алғашқы күннен Украинаға қарсы шабуылдарға тура Tomahawk сияқты қанатты зымырандарды қолданып келеді.

Дүйсенбі күні Дональд Трамп АҚШ президенті лауазымына қайта кіріскен уақыттан бері алғаш рет, өзіне дейінгі президент Джо Байден әкімшілігі бекітпеген қару-жарақ партиялары Украинаға жеткізілетінін жариялады. Трамп Ресейге жаздың аяғына дейін Украинамен бітімге келу жайлы талап қойып, егер ол орындалмаған жағдайда Ресей мен одан энергия өнімдерін сатып алып отырған елдерге санкция салынатынын ескертті (қазіргі кезде Ресейдің негізгі экспорт нарықтары — Қытай, Үндістан және Словакия).

2025 жылғы 14 шілдеде Вашингтонда өткен кездесуде АҚШ-тың қорғаныс министрі Пит Хегсет пен Германияның қорғаныс министрі Борис Писториус Украинаға америкалық қару-жарақты Германияның делдалдығымен жеткізу мүмкіндігін талқылаған. Бұл келіссөз сол күні АҚШ президенті Дональд Трамп Еуропадағы одақтастарына ары қарай Украинаға беру үшін қару-жарақтың ірі партияларын сатуға дайын екенін мәлімдеген шақта өтті.

Писториустың айтуынша, Patriot әуе шабуылынан қорғаныс жүйелерін жеткізу мәселесі де талқыланған. Оның сөзінше, Вашингтон мен Берлин бұл мәселе бойынша "бірнеше күн я бірнеше апта ішінде" шешім қабылдауы мүмкін. Хабарларға қарағанда, Германия Patriot жүйелерін сатып алып, оларды Украинаға беруді ұсынған.

Германияның қорғаныс министрі зымырандар мен оны ұшыратын қондырғылар санын қоса алғанда, барлық егжей-тегжейін түпкілікті келісу үшін келіссөздер жұмыс деңгейінде әлі де жалғасады деп мәлімдеді. Бұған қоса ол Хегсет екеуі Украинаға берілетін қару саны жөнінде тіс жармауға уағдаласқанын айтты. Bloomberg агенттігі әңгіме әрқайсында 4-тен 8-ге дейін ұшыру қондырғысы бар екі Patriot кешені туралы болуы мүмкін деп хабарлады. Агенттік бұл жүйелерді сатып алуға байланысты келіссөздер жөнінде Трамптың мәлімдемесіне дейін, шілде айының басында жазған.

Писториустың сөзінше, алғашқы Patriot жүйесі Украинаға бірнеше ай ішінде жөнелтілуі мүмкін.

АҚШ президенті бұған дейін Украинаға әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйелерін жеткізуге басқа елдер де қатыса алатыны жайлы мәлімдеген еді. Украина президенті Владимир Зеленский ондай елдердің қатарында Германия мен Норвегияны атаған.

Бұған дейін Германия Украинаға үш Patriot жүйесін берген. Кейінгі кезде Зеленский дәл осы әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйелерінің жеткізілуіне ерекше мән беріп келеді.

Бұған қоса Писториус орташа қашықтыққа ұшатын америкалық "Тайфун" зымырандарын Германияға жеткізу мәселесі де талқыланғанын хабарлады. Бұл зымырандар Украинаға берілмейді деп нақтылады ол.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев елдің қарулы күштерінің әуе қорғанысы күштері Әскери-әуе күштерінің қолбасшысы Руслан Қоңыровты қызметінен босатып, оның орнына Асқар Ізбасовты тағайындады. Бұл туралы 15 шілде күні Ақорданың баспасөз қызметі хабарлады.

Президенттің тағы бір шешімімен Бақытбек Сыдықов Қазақстанның қорғаныс министрінің орынбасары қызметінен босатылды.

Биыл 8 маусымда Тоқаев Қазақстанның қорғаныс министрі етіп Дәурен Қосановты тағайындаған. Қосанов оған дейін қорғаныс министрінің орынбасары – әуе қорғанысы күштерінің қолбасшысы қызметін атқарған еді.

Ресейдің ішкі істер министрлігі ресейлік жазушы әрі публицист Дмитрий Быковқа іздеу жариялады. Бұл дерек "Медиазона" басылымының назарына түскен.

Іздеу базасында полиция адамдарды қандай іс бойынша іздестіріп жатқаны көрсетілмейді. Әзірге белгілісі – Ресейде Быковтың үстінен "Ресей армиясы туралы жалған ақпарат таратқаны" және "шетелдік агенттер" тізіміне алынғандарға қойылған талаптарды бұзғаны үшін қылмыстық істер қозғалған.

57 жастағы Дмитрий Быков – қазіргі заманғы ең танымал ресейлік жазушылар мен ақындардың бірі. Оның шығармалары бірқатар беделді әдеби сыйлықтар алған. Быков Ресей оппозициясы үйлестіру кеңесінің мүшесі болған және Ресей билігіне сыни көзқарасымен танымал.

2022 жылы ақпанда Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін жазушы АҚШ-қа кетіп қалды, қазір ол Корнелл университетінде дәріс береді.

Дүйсенбі, 14 шілде күні АҚШ президенті Дональд Трамп Украинаға беріледі деп жариялаған америкалық қару-жарақтың "алғашқы легі" аясында АҚШ-тың НАТО-дағы одақтастарына жалпы құны 10 миллиард долларға жетеғабыл қару сатылуы мүмкін. Мұны Axios басылымы өз дереккөзіне сүйеніп жазды.

Украинаға жеткізілетін қару-жараққа қаржыны АҚШ-тың одақтастары төлейтінін мәлімдеген Трамп сөзінде "миллиардтаған доллар" жайлы айтқан. Егжей-тегжейі әлі ресми жарияланбаған жоспарда еуропалық одақтастар АҚШ-тан қару сатып алып, оны Украинаға беру қарастырылады деп айтылып отыр.

Patriot әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйелерінен басқа, президент Трамп та, дүйсенбі күні ол Ақ үйде қабылдаған НАТО бас хатшысы Марк Рютте де Украинаға нақты қандай қару-жарақ жеткізілетіні туралы ашып айтпады. Алайда Axios пен басқа да бірқатар БАҚ-тың дереккөздеріне сүйенсек, әңгіме зымыран қару-жарағы мен артиллериялық оқ-дәрілер туралы болып отыр. Қай зымыран түрлері жөнінде сөз болып отырғаны нақты айтылмағанымен, Axios олардың арасында Мәскеуге соққы жасауға мүмкіндік беретін алыс қашықтықтағы зымырандар болуы мүмкін екенін жазады.

Трамп бұған дейін Украинаға қорғаныс қарулары берілетінін мәлімдеген еді, алайда дүйсенбі күні ол қандай қару-жарақ берілетінін нақтыламады.

"Бұл Украинаға әуе шабуылынан қорғану жүйелерін де, зымырандарды да, оқ-дәрілерді де көп көлемде алуға мүмкіндік береді", – деді Трамп.

НАТО бас хатшысы да Украина "шынымен де әскери техниканың ауқымды көлеміне, соның ішінде әуе қорғанысы құралдарына, зымырандарға және оқ-дәрілерге" қол жеткізе алатынын айтты. Оның сөзінше, келісімді іске асыруға Финляндия, Дания, Швеция, Норвегия, Ұлыбритания, Нидерланд пен Канада қатысады.

Дүйсенбі күні Киевте Украина президенті Владимир Зеленский мен Трамптың арнайы өкілі Кит Келлог қару-жарақ жеткізу мүмкіндіктерін талқылады. Зеленский сол күні кешке жариялаған үндеуінде Украина қандай қару түрлерін алудан үмітті екенін айтқан жоқ, тек Patriot жүйелерін ғана сөз арасында атап өтті. Бұл ретте ол АҚШ-ты ғана емес, оған қоса Германия мен Норвегияны да атады. Бұған дейін БАҚ АҚШ одақтастарын өзінде бар Patriot жүйелерін Украинаға беруге көндіруге тырысуы мүмкін деген ақпарат жариялаған.

Украинаға қару жеткізу туралы мәлімдемеден бөлек, дүйсенбі күні президент Трамп Ресейге Украинамен бейбіт келісімге келуге 50 күн уақыт беретінін, егер осы мерзім аяқталғанға дейін мәмілеге келе алмаса, онда Ресейге және одан энергия түрлерін тасымалдайтын елдерге аса ірі көлемде кедендік баж енгізілетінін ескертті. АҚШ президенті Ресейдің әрекетіне көңілі толмайтынын айтып, әйткенмен бейбіт келісім жасалатындығынан үміт үзбегенін білдірді.

Қазақстан сыртқы істер министрлігі Азат Еуропа / Азаттық радиосы медиакорпорациясының тағы тоғыз тілшісін аккредиттеуден бас тартты. Бұл жөнінде Азаттықтың поштасына сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметінен хат келді.

"Мұндай шешім қабылдауға [Азат Еуропа / Азаттық радиосының Қазақстандағы] өкілдігінің Қазақстан Республикасы заңнамасын, нақты айтқанда, "Масс-медиа туралы" заңның 30-бабының 4-тармағын жүйелі түрде бұзуы себеп болды" делінген.

Яғни, министрлік Азаттық қызметкерлері тиісті аккредиттеусіз жұмыс істеді деп отыр. Азаттық Қазақстан заңы талаптарын орындай отырып, аккредиттеу туралы өтінішті алдыңғы мерзім аяқталардан екі ай бұрын, яғни уақтылы берген. Бірақ министрлік нақты себебін айтпастан, өтінішті қарау мерзімін тағы екі айға ұзартқан.

Азаттық жұма күні 7 тілшісіне аккредитация беруден бас тартқаны үшін Қазақстанның
сыртқы істер министрлігін сотқа берген. Енді министрлік аккредиттеуден бас
тартқан қызметкер саны 16-ға жетті. Олардың арасында Азаттықтың Қазақ қызметінің, "Азаттық Азия" орыстілді редакциясының және "Настоящее время" телеарнасының тілшілері, редакторлары мен операторлары және Азат Еуропа/Азаттық радиосының Қазақстандағы өкілдігінің басшысы да бар.

Сотта Азаттық мүддесін "Медиа қолдау", "Құқықтық медиаорталық" және Tokayeva&Partners адвокат кеңсесі қорғамақ.

"Құқықтық медиаорталық" заңгері Гүлмира Біржанова министрлік өтінішті қарауды себепсіз ұзарту арқылы журналистердің құқықтары шектелетін жағдайды қолдан жасады деп отыр.

Азат Еуропа/Азаттық радиосының президенті Стивен Капус Қазақстан сыртқы істер министрлігіне бұл шешіміне алаңдаушылық білдірді.

"Біз Қазақстан үкіметінің Азат Еуропа/Азаттық радиосының 16 журналисін аккредиттеуден бас тартқанына қатты алаңдап отырмыз. Бұл әрекет біздің қызметкерлеріміздің өз елінде еркін жұмыс істеу құқығын тікелей бұзатындықтан, сотқа шағым түсірдік. Журналистеріміз қоғамдық мүддеге қызмет ететін тәуелсіз, фактілерге негізделген ақпарат таратады" деді ол.

Мәскеудің екінші Батыс округтік әскери соты жазушы Борис Акунинді (шын аты-жөні — Григорий Чхартишвили) сырттай 14 жылға бостандығынан айыруға үкім шығарды. Сот оны терроризмге жәрдемдесу, терроризмді ақтау және "шетел агенті" ретінде заңда белгіленген міндеттерін орындамау баптары бойынша айыпты деп таныды. Бұған қоса сот жазушыға 400 мың рубль көлемінде айыппұл төлеуді міндеттеп, жазасын өтегеннен кейін 4 жыл бойы интернет-сайттарды басқаруға тыйым салды.

Сот үкіміне сәйкес, Акунин жазаның алғашқы төрт жылын түрмеде, ал қалған 10 жылын — қатаң режимдегі колонияда өтеуге тиіс.

Прокурор соттан Акунинге 18 жыл түрме жазасын сұраған.

Прокуратура Борис Акунин 2025 жылғы 11 қаңтар мен 24 сәуір аралығында Telegram-арнасында "шетел агенті қызметіне" қатысты екенін көрсетпестен кемінде 33 материал жариялап, заң бұзды деген.

Акунинге "терроризмді ақтау" айыбы 2024 жылғы 18 ақпанда жазушының Telegram-арнасында жариялаған жазбасына байланысты тағылған. Ол постында Акунин: "Қазір мен революцияны қолдаймын, өйткені диктатурадан басқа жолмен құтылу мүмкін емес. Сайлау жоқ және болмайды да, режим қарсыластарын өлтіреді немесе түрмеде шірітеді. Иә, революция — бұл жарылыс. Бірақ тарихта жарылыстан өзге жолмен тазартуға келмейтін қопарылыстар болады" деп жазған еді.

Жазушыны "террористік қызметке жәрдемдесу" деген айыптауға айғақ ретінде Акуниннің Вован және Лексус есімді пранкерлермен телефон әңгімесі аталды. Олар өздерін Украина президенті Владимир Зеленский мен мәдениет министрі Александр Ткаченкомыз деп атап, жазушымен сөйлескен. Сол әңгімеде Акунин жеңіске "шайқас алаңында емес, тек ақыл мен жүректе жетуге болады" деп, Ресей мен Украина мәдениет қайраткерлерін бірігуге шақырған. Бұған қоса ол ресейлік әскери қызметкерлерді тұтқынға беріліп, Украина жағына шығуға белсендірек үгіттеуді ұсынған.

Қазіргі кезде Борис Акунин Францияда тұрып жатыр. Ол өзіне қарсы қозғалған іс бойынша Ресейдегі сот процесіне қатыспайтынын, оны мойындамайтынын және "арзан қойылым" деп есептейтінін мәлімдеген. Ресей билігі оған қорғаушы етіп тағайындаған адвокат сотта жазушының кінәсіз екенін айтқан.