Ресей әскері Ресей-Украина шекарасынан 40 шақырым жерге жетті. Сібір мен қиыр шығыс аудандардағы әскерінің батысқа жөнелтіліп жатқанына жуырда жарты жылдай болады. Азаттық радиосының Орыс қызметі мен Conflict Intelligence Team зерттеу жүргізіп, шығыстан шыққан әскерилердің қайда барғанын, "іссапарға" кеткен солдаттар мен офицерлердің туыстары не деп жатқанын анықтап көрді.
17 қаңтарда Александр Лукашенко ақпан айында Беларусь өз жерінде Ресеймен "Союзная решимость–2022" әскери жаттығуын өткізетінін мәлімдеді. Тәуелсіз сарапшылар әлеуметтік желіден Ресей әскери техникасының расымен Беларуське бара жатқанын байқап қалған. Бірақ полигондағы жаттығуға оның белгілі бір бөлігі ғана қатысатынға ұқсайды. Ал қалғаны жарты жолдан Украинаның Черниговский облысынан 40 шақырым, Киев облысынан 90 шақырым жердегі Гомель маңында қалып қалған.
Conflict Intelligence Team сарапшылары жазбаларында жеке құрамның жаппай жөнелтіліп жатпағанын атап өткен. Ол кезде әскери эшелондағы жолаушылар вагоны техниканы тасып, полигонды күзетуге қажет әскерилер санына сай болған. Кейінгі аптада TikTok желісінде бірнеше жаңа видео пайда болды. Оның қатарында Хабар және Еврей автономды облысынан өтіп бара жатқан эшелондардың видеосы да бар. Бұл видеолар осы әлеуметтік желіде кең таралып, жүздеген пікір жинаған. Онда әскерилердің туыстары мен достары олардың "жаттығуға" немесе "іссапарға" кеткенін жазып жатыр. Көбі олардың "Беларуське" кеткенін, кейбірі әскерилерді "Украинаға" немесе "Украина шекарасына" жібергенін жазған.
Видео мен пікірлердің сілтемесі жайлы
Біз мысалға келтірген пікірлер әскери техника түсіп қалған үш видеоға жазылған. Олардың әрқайсысында жүздеген пікір бар. Біз олардың бәрін мұқият зерттеп, тексеріп шықтық. Пікір жазған адамдардың қауіпсіздігі мақсатында видеоларға, пікірлергеге, авторлардың парақшасына сілтеме көрсетпейміз. Деректердің түпнұсқасын біз келтірген ақпаратты тексеру үшін басқа баспасөз құралдары мен журналистерге беруге дайынбыз.
Пікір жазған авторлардың кейбірімен хат алмасып, таныстарының қиыр шығыстан қай жерге жіберілгенін білуге тырыстық. Кім екенімізді жасырмай, бұл ақпарат неліктен қызықтыратынын сұрағандарға журналист екенімізді ашық айттық. Олардың кейбірі содан кейін де диалогтан қашпады.
Пікірлерден әскерилердің аналары мен әйелдері жақындарының өміріне алаңдайтыны байқалады: жақынын батысқа жібергенін айтқан ондаған адам Ресей мен Украина арасында соғыс басталып кете ме деп қауіптенетінін айтады. 2014 жылы Донбассқа барған әскерилердің көбі "жаттығуға" келмегенін сол жерге барғанда білгенін ескерсек, олардың неге алаңдап отырғанын жақсы түсінуге болады.
Пікірлер әскерилердің "Украинамен соғысу үшін" "Украинаға" жіберілгеніне тек жанама дәлел бола алады. Хабар, Биробиджан, Владивосток секілді қалаларда тұратын, отбасында әскерилер бар адамдар теледидар көріп, жаңалықтарды талқылап жатыр. Бөлім командирлеріне сілтеме жасап пікір қалдырғандардың көбі таныстарының Украинаға емес, "Украина шекарасына" кеткенін жазған. Бұл "Беларусь жеріндегі әскери жаттығу" жайлы ресми түсіндірмеге қайшы келмейді.
Азаттық радиосы мен Conflict Intelligence Team пікірлердегі деректерді авторлармен жазысқан хаттардан алған мәліметтермен, Ресей әскерін батысқа жөнелтіп жатқанын көрсететін ашық дереккөздерден табылған деректермен салыстырып көрді.
ЗАБАЙКАЛЬЕДЕН БРЕСТКЕ ДЕЙІН 11 КҮН
18 қаңтарда әскери қызметкерлердің бірінің әйелі Азаттық радиосы тілшісіне хат жазып, Забайкалье ауданындағы Борзя қаласынан 7 қаңтарда шыққан күйеуі Беларусьтің Брест қаласына жетіп қойғанын жазды. Осылайша бұл жолға 11 күн кеткен. Бұл әскери қызметкердің "ВКонтакте" әлеуметтік желісіндегі парақшасында оның 2014 жылдан бері 06705 әскери бөлімінде қызмет ететіні көрсетілген. Бұл бөлім 36-гвардиялық мотоатқыш бригадаға жатады.
Амурский облысының Завитинск қаласында тұратын TikTok пайдаланушысы жалғыз ұлының "Ресей шекарасына іссапарға кеткенін" жазған. Ол Азаттық радиосы журналистерімен хат алмасып, әскери эшелондардың 9-11 қаңтар аралығында үш күн қатарынан жөнелтілгенін нақтылады. Олар айдың аяғында Брянск маңына жетеді.
"ӘСКЕРИ БУРЯТТАРДЫҢ" ҚАЙТА ОРАЛУЫ
TikTok-тағы видеоға сондағы эшелонда батысқа кетіп бара жатқан әскерилердің өздері де пікірлер қалдырған. Парақшалары мен жазбаларына қарағанда, олардың кейбірі Украина шекарасына жіберілетін Ресей әскері атанған 5-жеке танк бригадасында қызмет етеді. "Путиннің әскери буряттары" атанған бұл бригада 2014–2015 жылдары Донбасстағы соғысқа қатысып аты шыққан.
Атап айтқанда, батысқа Хабаровск ауданындағы Млечниктегі 64-мотоатқыш бригада бара жатыр. 2015 жылы оларды да осы бригада орналасқан жерден мыңдаған шақырым қашықтағы Ростов облысына жіберген.
TikTok-тағы постқа пікір жазған әйел Азаттық радиосына күйеуінің 69-жеке казак бригадасында жұмыс істейтінін айтты. Бұл бөлім автономды облысының Бабстово ауылында орналасқан.
Азаттық радиосы батысқа жіберілген әскери күштердің қатарында Хабаровск жерінде орналасқан 14-жеке гвардиялық инженерлер бригадасы барын анықтады.
"Ертең бізді де әкетеді" деп пікір жазған адам аккаунтында Т-72Б танктер бөлімінде тұрған 1985 жылғы үлгідегі видео салған. Осы қолданушының басқа TikTok парақшасынан оның Уссурийскте орналасқан 114-гвардиялық мотоатқыш полкта екенін көруге болады.
"КӨЗБОЯУШЫЛЫҚҚА АРНАЛҒАН АРНАЙЫ ЖАСАҚ"
Ірі жаттығуларға (немесе елді мекендерді бақылауда ұстау қажет болатын соғысқа) қажет элементтерінің бірі – әскери полиция. Тиктоктағы пікірлерден оның қызметкерлері де батысқа бара жатқанын көруге болады.
"Беларусьтегі жаттығуға" арнайы жасақты да жіберген. Видеоға "күйеуінің іссапарға кеткенін" жазған әйел біз жіберген хабарламаға күйеуінің "Ресейден бірінші рет шығып отырмағанын" жазды. Ол күйеуінің елден кетпегенін, тек "көзбояушылық үшін" Украина шекарасына барып келгенін мәлімдеп отыр.
"ВКонтакте" желісінен оның парақшасын, сол арқылы күйеуінің профилін тауып алдық. Күйеуі онда Қызыл алаңда "көгілдір беретпен" парад кезінде түскен тұрған фотосын салыпты. Әйелдің тұратын жері – Хабаровск. Оның күйеуі 14-арнайы жасақтың жеке бригадасында қызмет ететінін болжауға болады. (Бұрын мұндай бригадалар ГРУ арнайы жасақ бригадасы" деп аталған): бұл бригада әуе десантты әсер формасын киеді.
Conflict Intelligence Team сарапшылары интернеттен арнайы жасаққа қарайтын техниканы, мысалы, брондалған "Тигр" автокөліктерін тиеп жатқаны түсіп қалған видеолар тапқан. Видеоның кейбірі Хабаровскіде техника тиеліп жатқанда, қалғаны Сібірге бара жатқан жолда түсірілген.
"АЛДЫМЕН МӘСКЕУГЕ, СОСЫН УКРАИНАҒА"
TikTok-тағы видеолардың біріне пікір жазған, Владивостокта тұратын қыз жігітінің "жаттығуға бара жатпағанына" сенімді. Азаттық радиосының қойған сұрағына ол жас жігітті "Украинаға" апара жатқанын айтып, мұндай ақпаратты қайдан алғанын нақтыламады. Одан кейін оның "десантты-щабуылдаушы батальонда" жұмыс істейтінін нақтылап, кейінгі хабарламаларында 155-теңіз жаяу әскер бригадасына кіретінін растады.
Conflict Intelligence Team сарапшылары теңіз жаяу әскерінің 2014–2015 жылдары Украинадағы соғысқа қатысқанын айтады. Мысалы, соғысқа Солтүстік флот теңіз жаяу әскерінің 61-бригадасы барған. Тиктоктағы басқа пікірлер штабы Владивостокта орналасқан Ресей әскери теңіз флотының Тынық мұхит флоты шығыстан батысқа теңіз жаяу әскерінің 155-бригадасын жібергенін көрсетеді.
ҚАНДАЙ ТЕХНИКА АПАРА ЖАТЫР?
Қиыр шығыстан темір жол арқылы Беларуське немесе Ресейдің батыс шекарасына біршама адам жіберу оңай емес. Кей пікірлер әскерилерді ұшақпен жіберетінін көрсетеді (жуырда Қазақстанға арнайы операцияға барған Ресей әскері бұған шамасы жететінін көрсетті). Азаттық радиосы қиыр шығыстан Украина шекарасына немесе Беларуське әскер жіберу үшін авиация қолданатынын тәуелсіз деректер арқылы растай алмады.
Азаттық радиосының хатына әскери қызметкерлердің бірі жауап жазды. Ол қазір бір аптадан астам уақыт бойы әскери эшелонмен Қиыр Шығыстан батысқа бара жатқанын жазған. Ол жолдағы техниканың жартысы "бір ретке" кіргізіліп жатқанын, іссапардың мақсаты "көзбояушылық үшін тұрып қайту" екенін айтты.
Азаттық радиосы тілшісімен хат алысқан жас жігіт Амур облысының Екатеринославка елді мекенінде 38-мотоатқыштар бригадасында жұмыс істейтінін жазды. Conflict Intelligence Team сол жерден кейінгі айда бірнеше әскери эшелонның видеоға түсіп қалғанын анықтаған. Оның қатарында "Град" БМ-21 рактивті жүйесі де бар. Бұл техника 2014–2015 жылдары Ресей-Украина соғысында қолданылған.
Пікірлескен адамның сөзінше, іссапардың екі "жақсы жағы" бар: оған және жолдастарына жаңа киім мен 1974 жылғы үлгідегі АК-74 орнына 2012 жылғы үлгідегі жаңа АК-12 автоматтарын берген.
Азаттық радиосы мен Conflict Intelligence Team алған ақпарат кейінгі айларда Қиыр Шығыстан батысқа (Ресейге немесе Беларуське) ең маңзды деген бөлімдердің бара жатқанын анықтады. Әскери полиция, десант, арнайы жасақсыз ешбір әскери операцияны елестетуге болмайды. Бұл бөлімдер 2014–2015 жылдары Ресей мен Украина шиеленісінің ең үдеген кезеңіне қатысқан.
Видео астындағы пікірлерде жіберіліп жатқан әскерилердің саны жайлы айтылған "700 адам", "келісімшарттағылардың бәрі дерлік", "жүздеген солдат" секілді сөздер де кездеседі. Ресей-Беларусь әскери жаттығуы 10-20 ақпан аралығында өтеді, ал әскерилердің туыстары мен жақындарының көбі іссапар 6–9 айға созылады дейді.
Зерттеудің CIT сарапшылары жүргізген бөлігінде жазылғандай, бұл жағдай шығыс әскери округынан Украинамен шекараға тек техника емес, әскерилердің көбін жіберіп жатқанын көрсететінін, сонда жіберілген бөлімдер Беларусь және/немесе Ресейдің батысында ұзақ уақытқа қалуы мүмкін екенін көрсететінін айтады.
ПІКІРЛЕР