Азаттық 30 маусым мен 5 шілде аралығында Қазақстанда және әлемде болған кейбір оқиғалар туралы апталық сурет баян ұсынады.
Апта бейнелері: 30 маусым - 5 шілде
1
30 маусым күні Алматының Алмалы аудандық соты Гитлер жайлы материал басып, дауға қалған "Жұлдыздар отбасы - Аңыз Адам" журналын шағым берген 13 адамның әрқайсысына 1 миллион теңгеден - жиыны 13 миллион теңге төлеуге және екінші дүниежүзілік соғыс ардагерлерінен жария түрде кешірім сұрауға міндеттеді. Арызданушылар журнал Адольф Гитлерді "жақсы жағынан сипаттап, фашизмді насихаттады" деп санайды. Қазақ тілінде шығатын, 25 мың данамен тарайтын "Жұлдыздар отбасы - Аңыз адам" журналы сәуір айындағы санында нацистер көсемі Адольф Гитлер туралы даулы мақалалар жариялаған еді.
2
Алты апталық үзілістен кейін Оңтүстік Африка Республикасында (ОАР) сот Оскар Писториустің ісін қарауды жалғастырды. Оған жүретін қызын өлтірді деген айып тағылған. 1 шілде күні прокурор "Сарапшылар тобы Писториус құрбысы Рива Стинкампты атқан кезде психикалық тұрғыда сау болған. Ол заң алдында жауап беруі тиіс" деген қортындыға келді деп мәлімдеді. Айыбын мойындаған жағдайда Писториус 25 жылға сотталуы мүмкін. Атлет ванна бөлмесінің есігін жауып алған Стинкампты ұры деп ойлап қалғанын айтады. Писториус "бойындағы психикалық ауытқушылықтың да сондай әрекет жасауына әсет еткенін" мәлімдеді. Бірақ айыптаушы тарап, "кісі өлтіру оқиғасы екеуінің арасындағы жанжалдан кейін болды" дейді.
3
1 шілде күні "АҚШ ұлттық қауіпсіздік агенттігінің бұрынғы қызметкері Эдвард Сноуден Ресейден алған уақытша баспана мерзімін тағы бір жылға ұзартуды сұрағаны" хабарланды. Бұл туралы «Известия» газеті Ресейдің федералдық миграциялық қызметіне сілтеме жасай отырып жазды. Сноуденге Ресейден берілген баспана мерзімі 31 шілде күні бітеді. АҚШ Сноуденді ұлттық қауіпсіздікке қатысы бар құпия ақпаратты жариялады деп айыптайды. 2013 жылы жазда ол бірқатар БАҚ өкілдеріне АҚШ құпия қызметінің электрондық тыңшылық жүйесі туралы құжаттарды шығарып берген. Вашингтон Сноуден АҚШ-қа оралып, құпия ақпараттарды жариялап жібергені үшін сотқа тартылуы керек деп мәлімдеген.
4
Францияның экс-президенті Николя Саркози "қызмет өкілетін теріс мақсатта пайдалану" ісі бойынша 1 шілде күні ұсталды. Ол Париждің батысындағы Нантер қаласына апарылған. Саркози жасырын ақпарат алу мақсатында судьяға қысым жасаған деген күдікке ілініп отыр. Ақпараттарға қарағанда, Саркозидің сайлау компаниясын Ливияның бұрынғы президенті Муаммар Каддафи қаржыландырған, прокуратура осыны тексеріп жатыр.
5
Адвокат Зинаида Мухортова 2 шілде күні Балқаштағы психиатрия диспансеріне күштеп жатқызылды. Диспансердің бас дәрігері орынбасары Рысбек Ысқақов Азаттыққа Зинаида Мухортованың осы емдеу мекемесіне түскенін растады. Оның сөзінше, Мухортованы диспансерге мәжбүрлеп емдеу туралы сот шешімінің негізінде әкелген. Адвокат Мухортованың басындағы шырғалаң 2009 жылы басталған еді. Ол Балқаштың тағы 5 тұрғынымен бірге президент Нұрсұлтан Назарбаев пен "Нұр Отан" партиясына парламент депутатының үстінен шағымданып хат жазған. Көп ұзамай Мухортованың үстінен "Әдейі жала жабу" бабы бойынша қылмыстық іс қозғалған. Тергеу амалдары кезінде оған "психикалық ауытқуы бар" деген диагноз қойылған. Мухортова қылмыстық жауапкершіліктен босатылып, мәжбүрлі түрде емделуі үшін психиатрия диспансеріне жөнелтілді.
6
1 шілде күні Еуропаның адам құқықтары жөніндегі соты Францияда мұсылман әйелдердің жүзін жасырып тұратын ниқаб киюіне салынған тыйымды күшінде қалдырды. 2011 жылы салынған бұл тыйымға қарсы Страсбург сотына 24 жастағы француз әйел шағым түсірген еді. Ол "Қажет болған жағдайда, әсіресе қауіпсіздік қызметі өкілдері тексерген кезде жүзін ашып көрсетуге дайын екенін" айтқан. Ниқабқа тыйым саларда билік "мұсылман әйелдер қауіпсіздік қызметкерлерінің тексерістері кезінде беттерін ашуға қарсы болады" деген уәж айтқан болатын. Бұл тыйымды бұзғандарға 150 еуро көлемінде айыппұл белгіленген. Франциядан кейін ондай тыйымды Бельгия мен Швейцария да енгізген. Қазір бұл ережені қабылдау мәселесі Италия мен Нидерландта талқыланып жатыр.
7
Таулы Бадахшанда тұтқындалған тәжік зерттеушісі Александр Содиковтің адвокаты "қорғауындағы азамат тұтқындалғаннан бері тұңғыш рет кездесуге рұқсат алғанын" 3 шілде күні хабарлады. Канадада тұратын Тәжікстан азаматы Содиков (31 жаста) жергілікті азаматтық белсенділермен кездесу өтізген соң, 16 маусым күні Хорогта ұсталған еді. Оған "тыңшылық жасады", "отанын сатты" деген айыптар тағылды. Содиков жазып жатқан докторлық диссертациясына мәлімет жинау үшін Орталық Азияға қыдырып келгенін айтады. Ол - британдық Эксетер университеті мен Торонто университетінің зертеушісі.
8
Қытай билігі Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданындағы мемлекеттік мекемелердің қызметкерлері мен студенттерге ораза ұстауға тыйым салды. 2 шілде күні Шыңжаңдағы мемлекеттік мекемелер мен мектептердің сайттарында жарияланған мәлімдемеде оразаға тыйымның мақсаты "азаматтардың игілігін қорғап, оқу орындары мен үкіметтік мекемелерде діншілдікке жол бермеу" екені айтылады. Қытай билігінің мұсылман ұйғырлар көп тұратын Шыңжаңда ораза ұстауға тыйым салып келе жатқанына көп жыл болды. Оразаға тыйым соңғы айларда болған бірнеше шабуыл мен жарылыстан кейін қауіпсіздік шаралары күшейтілген кезде салынып отыр. Ұйғырлардың көпшілігі "құқықтарымызды бұзады" деп Қытай билігіне наразы.
9
3 шілде күні Алматы қалалық соты оппозициялық саясаткер Владимир Козловтың әйелі Әлия Тұрысбекованың Алмалы аудандық сотының 11 мамыр күнгі шешіміне берген апелляциялық шағымын қанағаттандырмады. Тұрысбекова мен оның жасқа толмаған баласы тұрып жатқан үйін арестен шығару туралы арыз берген еді. Судья Алмалы аудандық сотының Козловтың ісі бойынша шығарған "үйі тәркіленсін" деген шешімін күшінде қалдырды. Владимир Козлов 2012 жылы күзде жеті жарым жылға сотталған. Ол сот үкімі бойынша тәркіленуі тиіс үй мен басқа да жылжымайтын мүліктердің иесі болып танылған. Үкім шыққан уақыттан бері үйден басқа, кәмпескеленуі тиіс барлық мүлік мемлекет қазынасына алынған. Ал шағым берілген үйге арест қойылған. Сенімхат арқылы күйеуінің мүддесін және баласының мүддесін қорғап жүрген Әлия Тұрысбекова қазір осы үйде тұрып жатыр.
10
4 шілде күні Ирактың Күрдістан автономиялық ауданының президенті Масуд Барзани аймақ парламентіне тәуелсіздік алу туралы референдум өткізуге дайындықты бастау жөнінде өтініш жолдады. Күрдістан билігі тәуелсіздік мәселесін АҚШ-тың Ирактан бөлініп шықпау туралы ұсынысына қарамастан қозғап отыр. Вашингтон Күрдістан автономиясын Иракта "Ирак және Шам ислам мемлекеті" (ИШИМ) ұйымы бүлік шығарып жатқан тұста бөлінбеуге шақырған. ИШИМ елдің солтүстігі мен батыс бөлігін басып алған еді. Ирак әскері ИШИМ содырларымен соғысып жатыр. Иракта бес миллиондай күрд тұрады. Олар өткен апталардағы қақтығыстар кезінде территорияларын 40 пайызға ұлғайтып алған.
11
4 шілде Қазақстан президентінің баспасөз қызметі "Нұрсұлтан Назарбаев қылмыстық кодекс жобасына қол қойды" деп хабарлады. Кодексте коррупциялық қылмыстарға қолданылатын жаза, сонымен қатар, экстремизм мен терроризм, радикалдық идеологияларды таратқандарға тағайындалатын қылмыстық жауапкершілік күшейтілген. Қазақстандағы бірқатар үкіметтік емес ұйымдар "жаңа кодекс азаматтардың конституциялық құқықтарын, соның ішінде шеру өткізу, ар-ождан және сөз бостандығы, жеке бас еркіндігін бұзады" деп, Назарбаевтан "репрессиялық кодекстер жобасына" қол қоймауды сұраған еді.
12
4 шілде күні азаматтық белсенді Есенбек Өктешбаевтың "Халыққа баспанасын қалдырайық" ҮЕҰ-ның басшысы болып қалу хақын даулап апелляциялық сотқа берген шағымы қанағаттандырылмады. Алматы қалалық соты Өктешбаевтың Медеу аудандық сотының шешіміне қатысты жазған арызын қабылдамады. Аудандық сот 16 мамыр күні азаматтық белсенді Сұлубике Жақсылықованың Есенбек Өктешбаевқа қарсы арызын қанағаттандырған еді. Жақсылықова аталған ҮЕҰ-ның құрылтайшысы етіп өзін тануды және Өктешбаевты ұйымның құжаттары мен мөрін өзіне табыс етуге міндеттеуді сұраған. Апелляциялық сот аудандық сот шешімін өзгеріссіз қалдырған соң Өктешбаев кассациялық сотқа жүгінетінін айтты. Азаматтық белсенді Сұлубике Жақсылықова "Халыққа баспана беріңдер" атты және бір ҮЕҰ-ды басқарады.
13
4 шілде күні Астана қалалық соты бұрынғы Алматы қалалық сотының судьясы Күлпәш Өтемісованың апелляциялық шағымын қанағаттандырмай тастады. Апелляциялық коллегия судьясы Максим Қалдығұлов Алматының Алмалы аудандық соты шығарған үкімді сол күйінде қалдырды. 5 мамыр күні шыққан үкім бойынша Өтемісова төрт жарым жылға сотталған. Оған "ауыр зардаптарға ұрындырған (сот жүйесінің беделіне нұқсан келтірген) заңсыз сот шешімін шығарды" деген айып тағылған болатын. Сотталған бұрынғы судьяның ұлы Сейілбек Өтемісов Азаттыққа бүгінгі сот шешімінің үстінен кассациялық деңгейде шағым түсірілетінін айтты.
14
Осы аптаның соңында Украина армиясы Донецк облысындағы төрт қаланы сепаратистерден босатты. Украина премьер-министрі Арсений Яценюк шенеуніктерге бұл қалалардағы полиция, сот, медициналық және санитарлық мекемелер жұмысын қалпына келтіруді тапсырды. Елді мекендер тұрғындарына гуманитарлық көмек көрсетіліп жатыр. Өзін өзі жариялаған "Луганск халық республикасының" хабарлауынша, аймақтағы қарулы қақтығыстардан бір тәулікте 80 адам (ресейшіл сепаратистерді айтады - ред.) жараланған. Ал Киев "Славянск және Краматорск қалаларын азат ету операциясынан үкіметтің 12 сарбазы жараланғанын" хабарлады. Қарулы сепаратистер өздерінің Славянск қаласын тастап кеткенін "Күш сақтау керек әрі қаланы ұстап тұра алмаймыз" деп түсіндіреді.