ҚАМШЫ МЕН ТАЯҚ
Кабулды тәліптер басып алған соң үйінен қашқан Ахмад қазір ел астанасында қауіпсіз жерде тұрып жатыр. Шетелге кеткісі келетін ол үміт оты жылдам сөніп жатқанын айтады.
"Талибан" содырлары Кабул әуежайы маңында бақылау бекетін орнатып, құжаты бар мыңдаған ауған азаматын рейске отырғызбады.
"Тығырыққа тірелдім. Қазір жол жоқ" дейді Ахмад. Ол тәліптердің қудалауынан қауіптеніп, аты-жөнін толық атамады.
АҚШ-тың арнайы иммиграция визасын (CIV) алған Ахмад елден шығатындардың тізімінде болған. "Әуежайға келіңіз" деген хабарлама алғанымен, нақты қай жерге баратынын білмеген. Тәліптер әртүрлі бақылау бекетінен өтуге талпынып көрген Ахмадты екі күнде бес рет әуежайға кіргізбей қойған. Ал 19 тамызда содырлар оған қарай оқ жаудырған.
"Мені өлтірмей, жолым болды" дейді Ахмад. "Енді әуежайға бару мен "Талибан" билігімен өмір сүрудің қайсы қауіптірек екенін білмеймін".
15 тамызда "Талибан" Кабулды басып алып, мыңдаған ауған әуежайға лап берді. Олар ұшаққа отырып, шетелге кетуге үміттенді.
Кабул әуежайындағы аласапыран. Ауғандар "Талибаннан" қалай қашты?
Батыс үкіметі қауіп төнген ондаған ауғанды Кабулдан алып кететінін айтты. Әуежайда және әуежай маңында кемінде 12 адам қаза тапқаны хабарланды. АҚШ әскери-әуе күштерінің ұшағына жармасқан біреше азамат ұшақ әуеге көтерілгенде құлап өлген. Тағы біразы АҚШ әскері мен тәліптер арасында болған атыстан қаза тапқан.
Мұндай дүрбелең Ахмад сияқты құжаты бар мыңдаған адамның елден кетуіне мүмкіндік бермеді.
Куәгерлердің сөзінше, қолына қамшы мен таяқ ұстаған тәліптер әуежайға шетелдіктерді кіргізіп, шетел паспорты бар ауғандардың кетуіне жол бермей жатыр.
Шетел үкіметтері жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ете алмай, кей рейстер Кабулдан бос кеткен. Мысалы, Германиядан шыққан 150 орындық ұшақ осы аптада жеті адамды ғана әкетіп, сынға ұшырады.
"Әуежайға жету мүмкін емес" дейді Стумбұлға кете алмаған құқық қорғаушы. Түркия – ауғандарға қымбатқа болса да виза беретін аз елдердің бірі.
"Тәліптер ауғандардың кетуін қиындатып жатыр" дейді аты-жөнін атамауды сұраған азамат. "Олар елден кетпек болғандарды шетелдің құлы санайды, сондай қарым-қатынасқа лайық көреді".
Саһар есімді 20 жастағы бойжеткен тәліптер әуежайға барар жолға бірнеше блокпост қойғанын, "жан-жақта жақсы қаруланған" "Талибан" содырлары барын айтады.
"Олар адамдарды әдейі итереді" дейді қауіпсіздік мақсатында аты-жөнін толық атамаған Саһар. "Адамдарды таяқпен, қамшымен ұрады, ауаға оқ атып ескерту жасай береді".
Ол әуежайдан тыс жерлер де "астан-кестең болып жатыр" дейді.
ӨЛІМ ҚАУПІ
Ахмад сияқты адамдарға төнген қауіп күннен-күнге артып жатыр.
"Өлім қаупі төніп тұр" дейд Ахмад. "АҚШ үкіметімен және ұйымдарымен жұмыс істедім. Тәліптер қоқан-лоқы көрсетті, қорқытты. Олар "саған бара жатырмыз" деді".
"Талибан" бұрын жауласқандарға да амнистия жариялағанын мәлімдеді. Бірақ астанада тұратындар жағдай мүлдем басқа дейді.
"Талибан" содырлары Кабулда үйлерді тінтіп, тұрғындарды ұрып-соғады, қорқытып, ұрлап әкетеді. Жергілікті тұрғындар олар жеке құжаттар мен мобильді телефондарды тартып алады дейді.
Тұрғындар тәліптер бұрынғы мемлекеттік қызметкерлерге, әскерилерге, полицейлерге, шетел үкіметімен және ұйымдарымен жұмыс істеген ауғандарға мақсатты түрде шабуылдайды дейді.
Бірнеше адам бұрынғы үкіметпен немесе шетелдіктермен жұмыс істегенін дәлелдейтін құжаттардың көзін жойғанын айтады.
Тәліптер Кабулда зорлық-зомбылық жасап, кісі өлтіруге жиі бармайды. Бірақ Кабулдан тыс жерде содырлар бұрынғы шенеуніктерді, солдаттарды, шетел әскеріне жұмыс істеген тұрғындарды ұрып-соғады, сотсыз және тергеусіз түрмеге қамайды немесе өлтіреді.
17 тамызда тәліптер кейінгі 20 жылда алға шыққан әйел құқықтары мен баспасөз еркіндігін қорғайтынын мәлімдеген еді. Соған қарамастан Кабулдан тыс жерде олар репрессиялы заңдары мен ережелерін қайта енгізді.
"Талибан" бірқатар ауданда әйелдерге туыс ер адам ертпей үйден шығуға, үйінен тыс жерде жұмыс істеуге тыйым салды.
Олар қыздардың білім алу мүмкіндігін шектеп, жас қыздар мен жесірлерді содырларға тұрмысқа шығуға мәжбүрлеп жатыр дейді жергілікті тұрғындар.
"Тәліптер өзгерген жоқ" дейді Кабулда тұратын журналист, төрт адамнан тұратын отбасымен жасырынып жүрген Тамим. "Неліктен осынша көп ауған неліктен елден кетуге тырысып жатыр деп ойлайсыздар?".
"Талибан" мен қозғалысты қолдайтын Пәкістанды ашық сынаған Тамим әлеуметтік желідегі парақшаларын өшіріп тастағанын айтады.
"Жасырынып жүрмін" дейді ол. "Өлім қаупі төніп тұр. Олар отбасымызға кесірін тигізбеуі үшін абай болуымыз керек".
АҚШ пен басқа да батыс елдері азаматтарын және ауған қызметкерлерін елден әкететінін айтып жатқанымен, миллиондаған адамда елде қалудан басқа амал жоқ.
"Бос рейс жоқ, виза жоқ, – дейді Тамим. – Мені енді не күтіп тұрғанын білмеймін".
ПІКІРЛЕР