Футболдағы нәсілшілдікпен күрестің ағылшындық үлгісі

ЖҰМЫЛА КӨТЕРГЕН ЖҮК

Отыз жыл бұрын Англия футбол фанаттарының бұзақылығымен атышулы болатын. Кейбіреулер тіпті бұған «ағылшын ауруы» деген айдар да таққан.

Содан бері Англия спорттағы нәсілшілдік пен тобырдың басбұзарлығын түбірімен жою жолында қыруар шаруа тындырды. 2018 жылғы футболдан әлем чемпионатын өткізуге әзірленіп жатқан Ресейге бұзақылықтың тамырына балта шабуда Англияның өнегесіне зер салған пайдалы болмақ.

Англияда футболды нәсілшілдіктен «тазартуға» полиция, спорт саласындағы басшылар, соттар, футбол клубтары және фанаттар бірлесе үлес қосты.

Стадиондар нөпірді бақылау оңай болатындай етіп қайта жабдықталды, күзет көпсатылы әрі күшейтілген жүйеге көшті. Ал заңды бұзғандарға қатысты жаза қатаңдатылды. Қоғамдық тәртіпті бұзғаны дәлелденген жанкүйер ел аумағында ғана емес, шетелдердегі футбол матчтарына да қатысу мүмкіндігінен айырылды.

Нәсілшілдікке бой алдырғандарға жаза тіпті қатал болды. Заң бұзғандар өмір бойы стадиондарға кіру құқығынан айырылып, қылмыстық жауапқа тартылды.

«ЖАЗАЛАУДАН НӘТИЖЕ АЗ»

«Футбол Еуропадағы нәсілшілдікке қарсы» деп аталатын Лондонда орналасқан дискриминацияға қарсы ұйымның атқарушы директоры Пиара Поуардың айтуынша, қатаң қауіпсіздік шаралары мәселені тек уақытша шешуге мүмкіндік бермек. Англияда бұл кеселді ауыздықтауда білім мен қоғамдық тәрбие басты рөл ойнады дейді ол.

– Жазалау және қатаң заңдар қабылдап қана отыра беру ешқашан лайықты нәтиже берген емес. Жанкүйерлердің топтарына тәрбие жұмыстарын жүргізіп, бұзақылары көп топтарға бағытталған түрлі жобаларға белсене қатысуына мүмкіндік беру керек, - дейді Поуар.

Англияда қоғамдық деңгейде нәсілшілдікке қарсы мекемелер мен қайырымдылық ұйымдары көптеп құрылды. Оларды спорт мекемелері қаржыландырды, ал футбол клубтары мен бұрынғы және қазіргі ойыншылар бұл ұйымдардың жұмыстарына белсене атсалысты. Уақыт өте келе олар бұзақылардың ұстанымдарын өзгерте алды.

Футболдан әлем чемпионаты кезінде елдің түкпір-түкпірінде ойналатын матчтарда бұзақылық пен нәсілшілдік салдарынан болатын төтенше оқиғалардың алдын алу үшін Ресей биыл маусым айында Англияның заңдарын үлгіге алып, бұзақылыққа қарсы заң қабылдады.

«Жанкүйер заңы» деп аталып кеткен бұл заң қаңтар айында күшіне енеді. Осы құжат бойынша қоғамдық тәртіпті бұзған футбол жанкүйеріне 15 мың рубльге дейін айыппұл салынады (460 АҚШ доллары). Сонымен бірге ол 160 сағатқа дейін қоғамдық еңбекке тартылады және оған жеті жылға дейін стадиондарға кіруге тыйым салынады.

Ресей полициясы заңды бұзған футбол жанкүйерлерінің қара тізімін жасауға міндеттеме алса, футбол клубтарына бұзақыларды анықтауға мүмкіндік беретін бейнебақылау жүйесін орнатуға тапсырма берілді.

Бұл заң әлі күшіне ене қойған жоқ, ал Ресей футбол жанкүйерлері өткен айда үлкен сынға ұшырады.

«МАНЧЕСТЕР СИТИДІҢ» ӨКПЕСІ

Англияның «Манчестер Сити» футбол клубы «23 қазанда «Химки» стадионында өткен матчта біздің ойыншыларды маймылға теңеген дауыстар естідік» деп шағым түсіргеннен соң УЕФА басшылығы Ресейдің «ЦСКА – Мәскеу» командасына санкция салды.

УЕФА шешімі бойынша, ЦСКА Чемпиондар лигасы аясындағы өз алаңындағы келесі матчын жартылай жабық жағдайда өткізетін болды. Бұл оқиға Англиядағы жанкүйерлердің ашу-ызасын туғызды, олар УЕФА-ның «тым жұмсақ шешімін» сынға алып, «ЦСКА-ны Еуропадағы жарыстардан мүлде алып тастауға» үндеді.

Ал ЦСКА клубы, керісінше, «Манчестер Сити» командасының ойыншыларын нәсілдік жағынан кемсіту туралы әңгімелер «тым әсірелендірілген, ал УЕФА-ның жазасы тым қатал» деп санайды.

Британияда орналасқан «Нәсілшілдікке қызыл карточка көрсет» (Show Racism the Red Card) қайырымдылық ұйымының басшысы Гед Греббидің айтуынша, Ресей басшылығы «бізде футболдағы бұзақылық пен нәсілшілдік жоқ» деп жоққа шығару ұстанымынан танбай отыр. «Ресей халықаралық футбол қауымдастығының сынынан құтылу үшін ғана қатаңдатылған заң қабылдады» дейді ол.

Греббидің айтуынша, Ресейге тіпті футбол чемпионатын өткіздірмейтіндей жаза қолданылуы да мүмкін.

Әлем чемпионатын тамашалауға Ресейге келетін шетелдіктердің қауіпсіздігіне алаңдайтындар көп. Ресей футболымен тікелей байланысты нәсілшілдіктен қауіп еткен қара нәсілді ойыншылар 2018 жылғы әлем чемпионатына бойкот жариялау туралы да бастама көтеріп жүр.

– Ресей сияқты елдердің бір ерекшелігі – олар мұндай проблема жоқ деген сыңай танытады. Нақты өзгерістер болуы үшін қатаң тиым қажет болуы мүмкін. Ресейдегі статистикамен таныспыз, меніңше, қара нәсілділермен қоса Ұлыбританияның және Еуропаның басқа бөліктерінің тұрғындары әлем чемпионатын көру үшін Ресейге барып, бастарын бәйгеге тіккісі келмейді, - дейді Гребби.

Бельгияның Хейсел стадионындағы 1985 жылғы қақтығыс Англия үшін ең шешуші оқиға болды. Еуропа чемпионатының финалында Англияның «Ливерпуль» және Италияның «Ювентус» командалары кездескен еді.

«Ливерпуль» жанкүйерлері қарсыластарға қарсы жапа-тармағай лап қойып, соның кесірінен «Ювентустың» 31 жанкүйері қаза тауып, 600-ден астам адам жарақат алған. Екі топтың арасын бөліп тұрған дуал құлап, көп адам соның астында басылып қалды не қалың нөпірдің табанының астында тапталды.

Бұл оқиғадан соң ағылшын командаларына бұрын-соңды болмаған қатаң жаза қолданылып, олар бес жылға Еуропа чемпионаттарына қатысу құқығынан айырылған еді.

Фруд Бежанның материалын ағылшын тілінен аударған – Мұхтар Екей.