Осыдан бірнеше күн бұрын Facebook әлеуметтік желісінде жарияланған «Қазақ латын әліпбиі апострофсыз болсын» деген петиция осы аптаның басында да Қазақстанда ашылмай тұр. Одан кейін әлеуметтік желіде «Латынды қолдаймын, бірақ апострофқа қарсымын» хэштегімен жазбалар пайда бола бастады. Әлеуметтік желі қолданушылар арасында қыркүйекте парламентке ұсынылған «диграфты (қосар әріп – ред.) нұсқа дұрыс еді» деушілер де табылды.
БИЛІК БЕКІТКЕН ЖАҢА ӘЛІПБИДІ НЕГЕ СЫНАЙДЫ?
ЖЕЛІГЕ ШОЛУ: "Латынның бұндай сорақы нұсқасы керек емес" (27 қазан 2017 жыл)
Осылармен қатар, Қазақстандағы кейбір ақпарат құралдары президент жарлығымен бекітілген әліпби нұсқасын қолдайтындықтарын білдірген «Общественный проект», «Шығыс Қорған»» сияқты қоғамдық ұйымдардың мәлімдемелерін жариялап жатыр. Ол үндеулерде көбінесе «латын әліпбиінің Қазақстанды бәсекеге қабілетті елге айналдыратыны» айтылып, ұйымдардың Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевты қолдайтындары жазылған.
Ал Азаттық хабарласқан сарапшылардың көбі латын әліпбиін қолдаудың мемлекеттік насихаты басым болып тұрғанын ескертті.
САРАПШЫЛАР ПІКІРІ
«Латын графикасына көшуді қолдаушылардың бірі менмін, ерте ме, кеш пе – көшуіміз керек» деген журналист әрі қоғамдық белсенді Ермұрат Бапи президент жарлығымен ұсынылған «көп үтір әліпбиді» қолдамайтынын ескертіп, қолдау науқаны мемлекеттік насихат «дүрмегімен» жүріп жатқанын айтты.
- Бұл әсіресе әлеуметтік желіден байқалып тұр. Мемлекеттік қызмет, идеология саласында жүрген азаматтар тарапынан бас-көз жоқ қолдау науқаны жүріп жатқанын сеземін. Әлеуметтік желіні қарапайым түрде шолып, жай мониторинг жасаған адамға қарсылардың көп екені, ішінде тіл білімі мамандары да бар, шамалап қарасаң 90 пайыздан кем емес екені білінеді. Билік троллинг жалдаған күннің өзінде жүзін жалдар, мыңын жалдар, бірақ қарсылардың саны орасан көп, - дейді ол.
ЖЕЛІГЕ ШОЛУ: "Апострофты әліпбиге үзілді-кесілді қарсымын"
Ермұрат Бапидің пікірінше, мемлекет ұйымдастырған насихат науқаны «жалғаса беруі мүмкін, бірақ оның қоғамға пайдасы жоқ».
- Оған мысал - жарлық шыққаннан кейін бес күн ішінде президенттің кітабының шығуы. Бір ай күтсе, сенімдірек болар еді. Жау қуып келе жатқан жоқ. Бес күннің ішінде 20 баспа табақ кітапты жаңа графикаға көшіріп шығудың өзі оңай емес. Қандай корректор болсын оны теріп шығуға әлі көзі үйренген жоқ. Күні-түні жұмыс істеді дегенде он шақты күннің маңайындағы шаруа болар еді. Бұл науқан алдын ала дайындалған дүрмек сипатында жүріп жатыр, - дейді белсенді.
Оның сөзіне қарағанда, «керісінше, әлеуметтік желілердегі қарапайым азаматтардың қарсы пікірлері шынайы шыққан».
Ал енді қарсылық сипаты табиғи, шынайы шықты. Қарапайым желі қолданушылар біреудің нұсқауымен жазып отыр деп ойламаймын.
- Ал енді қарсылық сипаты табиғи, шынайы шықты. Қарапайым желі қолданушылар біреудің нұсқауымен жазып отыр деп ойламаймын. Петицияның ашылмау қалуына келсек, ол Қазақстандағы белгілі тәсіл ғой. Осындай әлдебір жағдайлар болғанда біздің тиісті органдар блок қойып тастауға мүмкіндіктері бар, қолдарында тұр, - дейді Ермұрат Бапи.
ВИДЕО: Апострофты әліпбиге қалай қарайсыз? (маманмен сұхбат)
«ПАРАВОЗДЫҢ АЛДЫНА ТҮСІП ЖҮГІРУ»
«Латынға көшсек болды, апострофты нұсқаны уақыт өте келе жөндеп аламыз» деген саясаттанушы Айдос Сарымның да пікірі Ермұрат Бапидің «мемлекеттік насихат дүрмегі» жайлы сөзімен үндес шықты.
- Апострофты нұсқаны қолдаушылардың басым көпшілігі - биліктің кез келген ұстанымын қолдайтындар. Олар істің байыбына барып жатқан жоқ. Өйткені билік айтты, биліктің айтқаны жөн деп қабылдайтындар бізде жеткілікті, - дейді ол.
Саясаттанушы ғимараттарының маңдайшасына атауын латын графикасымен іле бастаған мекемелердің әрекетін де сынайды.
- Латын әліпбиі қолданысқа енбей жатып, оны мекемелердің маңдайшасына ілу – паравоздың алдына түсіп жүгіру. Президент жарлығын мемлекеттік мекемелер орындағанымен, жекеменшік мекеме қызметкерлері орындамайды. Сондықтан, апострофтан бұрын латын қарпіне өтуді заңдастыру мәселесін талқылауымыз керек. Менің түсінігімде шенеуніктердің біразы әліпбиді тек таблица ретінде қабылдайды, - дейді Айдос Сарым.
«ҚОҒАМ ПІКІРІН БІЛУ ҮШІН ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҮРГІЗУ КЕРЕК»
Саясаттану докторы Мұхтар Сеңгірбай да мемлекеттік насихаттың басымдығын байқаған.
- Егер бұл бұрынғы советтік стильдегі жасанды түрде ұйымдастырылған қолдау болса, онда оны ажырату қиын емес. Меніңше, халық арасында президент жарлығының өзіне наразылық білдірушілердің көптігі - шешімнің халық пікірімен санаспастан асығыс шығарылғанының бір белгісі, - дейді ол.
Мұхтар Сеңгірбай «латын» әліпбиіне қатысты Қазақстан қоғамында қазір болып жатқан ақпараттық екіұдай күйді "халықты иландырудың советтік дәстүрімен" де байланыстырады.
- Белгілі бір науқандар кезінде билікке шын берілгенін көрсетіп қалатын кісілер болады. Латын қарпінің ресми бекітілген нұсқасын қолдаушылар ішінде сондай кісілер де бар. Біздің қоғамда шынайы плюрализм болмағандықтан, ақпарат құралдарында халықты иландыру үшін осындай кісілерге көбірек орын беретін советтік дәстүр тағы бар, - дейді сарапшы. Алайда саясаттанушы қоғамдағы нақты ахуалды эксперимент арқылы ғана білуге болатынын айтады.
- Пікірлердің көпшілігі - қарапайым кісі аттарын, сөздерді жазудағы түрлі қолайсыздықтар, алғашқы эксперименттер нәтижесі. Және бұл - тек әлеуметтік желіні қолданатын белсенді, оқыған азаматтардың алғашқы реакциясы. Жалпы қоғамның пікірін білу үшін халықтың түрлі топтарына барып, эксперимент жүргізу керек,- дейді Мұхтар Сеңгірбай.
Ресейдің кириллицасынан құтылудың өзі үлкен жетістік. Биліктің қадамдарын сынамаймын.
Апострофты нұсқаны түбегейлі болмаса да, ішінара қолдайтынын айтқан халықаралық журналист Қуандық Шамақай «Ресейдің кириллицасынан құтылудың өзі үлкен жетістік. Биліктің қадамдарын сынамаймын. Президенттің латынға көшу туралы жарлықты тез шығарып жіберуін батылдық деп есептеймін» деген пікір білдірді.
Қыркүйек айында Қазақстан парламентінде латын әліпбиінің диграфты (қосарланған әріптер - ред.) нұсқасы таныстырылып, ол жаппай сынға ұшыраған.
Оқи отырыңыз: Диграфты латынша әліпбиді сынау күшейді
Билік одан бас тартып, бір айдан соң әліпбидің басқа нұсқасы бекітілді. 2017 жылы қазанның 27-сі күні Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен бекітілген әліпбиде қазақ тіліне тән кей дыбыстарды апостроф (дәйекше) арқылы белгілеу ұсынылған. Жарлықтың орындалуын президент әкімшілігі қадағаламақ.
